Արարատ Մկրտումյան. բանաստեղծություններ

Արարատ Մկրտումյան

Չէ, ինչո՞ւ հարբած,

պարզապես գինի էր և շատ էր,

և ամեն անգամ քո կենացն էր լսվում,

և ամեն անգամ դու չէիր լսում:

Պարզապես տարածություն էր, որ հարկավոր էր… խմել:

Որ հարկավոր էր խմել և հասնել քեզ:

Եվ հասնել… և լռել:

Չէ, ի՞նչ կարոտ,

պարզապես դու չես հերիքում,

անընդհատ չես հերիքում,

էլ երբեք չես հերիքում,

էլ երբեք չես հերիքում

իբրև ներկայություն

և մոտեցող ձեռք:

Չէ, ի՞նչ սեր,

պարզապես դու փակում ես աչքերդ,

որ ես երազ տեսնեմ,

քայլում ես, որ ես հոգնեմ.

ծնվում ես, որ շարունակվեմ.

հիվանդանում ես, որ ինձ համար բժիշկ կանչեն,

ասում ես` գարուն է,

որ ճերմակ ծաղկաբուրմունք հնչի իմ աչքերում,

ժպտում ես, որովհետև ինձ սազում է,

ծիծաղում ես, որ մարդիկ իմ մասին ասեն` ուրախ մարդ է,

հագնվում ես, որ ես չմրսեմ,

արձակում ես կոճակներդ,

որովհետև ես եմ շոգում…

…Ապրիր,

թե չէ մարդիկ դժվարությամբ կտանեն

իմ աճյունը ծառերի միջով:

***

Մեր բաժանումը ինձ սովորեցրեց

քո հետքերը փնտրել միայն

հայտնության մեջ իմ կորուսյալ
պատրանքների
և լոկ այնտեղ,
որտեղ չկաս
ու չես եղել մինչև անգամ:
     
Մեր բաժանումը ինձ սովորեցրեց
քեզ հիշելիս
հիշողության մեհյաններում
հեթանոսվող գիշերներին զոհ մատուցել:
     
Մեր բաժանումը ինձ հիշեցրեց
մեր հիշողության մեհյաններում հեթանոսվող գիշերներին
զոհ մատուցել`
քրիստոնյա մի բաժակ սուրճ,
անքնություն,
խաչված մի ցանց պատկերազարդ
և քեզ երբեք չհիշելու ջանքեր
իզուր:

    

Եվ հիշելով քո շուրթերի գգվանքը գիրգ`
ցնորածիր նախկին տենդով
ջերմ համբուրել
տաք շուրթերը
ծխախոտի
և ծխի անգո քուլաների մեջ
որոնել ինչ-որ պատրանք մնայուն:

Ես սովորեցի աշխարհին նայել
առանք քո աչքերի,
քո ժպիտով չժպտալ մարդկանց
Եվ չփնտրել քո խենթությամբ
անհայտ արահետներ:
Ես սովորեցի փողոցներում
Չորոնել քո հայացքի տաքությունը`
ծարավ մոլեգնությամբ:

Ես հասկացա,
որ ամենից քիչ
ինքներս հենց մենք գիտենք
և այդ պատճառով
մենք մեզ փնտրում ենք ուրիշների մեջ,
իսկ երբ որ գտնում ենք ինչ-որ չափով`
միայն կորուստն է դրանից դառնում ծանր ավելի…

Եվ հասկացա,
որ այն չափազանց ճշմարիտ է
բարձր ասելու համար
(իսկ մենք սիրում ենք գեղեցիկ ստեր),
որ այս ամենը կարելի է
 լոկ հասկանալ
 և հանկարծ… լռել,
 և բաժանվել կարելի է…
 չբաժանվելով,
ինչպես և սիրել… չսիրելու պես
և համուրել կարելի է… (նույնիսկ համբուրել)
խղճալու նման…
և ես հիմա
սովորում եմ
բաժանվելով
չբաժանվել…
…այսինքն` իսկապես
բաժանվել քեզնից…

***

Պատահար

Օրը սովորական է,
ինչպես ժամացույցի միալար չխկչխկոցը
հոգսի և պարտականության ճկուն ողնաշարում:
Եվ տղամարդիկ ելնում են անկողնուց,
շտապ հագնվում են,
շտապ նախաճաշում,
հապճեպ համբուրում են քնած երեխաներին,
մի թեթև կսմթում են
իրենց կնոջ այտը
և շտապում գործի…

Եվ լուրջ-ինքնավստահ,
և լուրջ-մտազբաղ,
և լուրջ-գործնական
գլորվում է օրը
տղամարդկանց ուսերի վրայով:

Եվ հանկարծ տղամարդկանցից մեկը,
չգիտես ինչու, հիշում է,
որ ինքը հարևանի աղջկան համբուրելիս
բարձրացել էր թաթերին,
և շունչը կտրվում էր…

Եվ հանկարծ տղամարդկանցից մեկը,
չգիտես ինչու, հիշում է,
որ ինքը սիրում էր պեպենոտ մի աղջկա,
որը 14 տարեկանում վթարի ենթարկվեց
և մեռավ…
Եվ հանկարծ տղամարդկանցից երրորդի
աչքերը սառում են,
և նա շփոթված ծխախոտ է փնտրում
գրպաններում…
և հանկարծ…
և տղամարդկանցից շատերը…
և հանկարծ…
և բոլոր տղամարդիկ…

Եվ քիչ հետո
քաղաքը լցվում է պարապ տղամարդկանցով,
որոնք շփոթված են ու տխուր,

որոնք ծխախոտ են ճմռում գրպաններում
և քիչ է մնում «Դու ողջ լինես» ասեն`
իրար ձեռք սեղմելով…
Եվ բոլորը միասին քայլում են
դեպի գարեջրատուն,
որտեղ գարեջուրը դառն է,
ծխախոտը` կծու,
և բոլորը միասին են,
և միասին լինելը հեշտ է…

Եվ հետո շփոթված ու տխուր,
և հետո առանձին ու տխուր
շտապում են տուն`
իրենց երեխաներին համբուրելու
և սպասելու իրենց կանանց,
որոնք շփոթված ու տխուր
հավաքվել են ինչ-որ սրճարանում
և ինչ-որ բան են հիշում,
և ինչ-որ բան են հիշում,
և ինչ-որ բան են հիշում…

***

Էլի մի երգ քո մասին՝ Սեր

Հորինի՛ր ինձ,
մի վերջին անգամ հորինի՛ր ինձ,
այս քարափի ծերպին, իբրև մասրենու բոց
նոյեմբերյան ցրտում:
Ես գիտեմ,
շուտով ձյուն է թափվելու
վիրակապի նման
և շոյանքի:

Ես արդեն վախենում եմ ասել` կարոտել եմ,
ես արդեն վախենում եմ նայել իմ ձեռքերին,
վիրակապի նման
և շոյանքի
հորինի՛ր ինձ,
մի վերջին անգամ հորինի՛ր ինձ,
քո մատներից այն կողմ`
դրսում.
ծխախոտը սեղմած շուրթերիս մեջ,
աչքերիս մեջ` պատկերը փլվող հորիզոնի,
ուսերիս` հոգնությունը տարադարձիկ օրվա:

Երբ դու սիրում ես,
քո ափերը տաք են,
և մազերդ բուրում են
կախարդանքի մշուշ:

Հորինի՛ր ինձ` կախարդված մնամ.
հորինի՛ր ինձ` չմրսեմ:

Ես արդեն վախենում եմ նայել իմ ոտքերին,
երբ դեռ ձյուն չկա,
ոչ էլ` ոտնահետքեր,
բայց կա պատմությունը սիրապատառ ցավի,
որը կրկնում է.
«ուրեմն ինչպես միշտ աղջիկ էր,
ուրեմն ինչպես միշտ տղա էր,
և սեր էր ինչպես միշտ տարուբերվում օդում»:
Եվ տղան ինչ-որ բառեր էր կորցրել,
և աղջիկը ինչ-որ բառեր էր հայտնաբերել
իր ուսերի վրա
և լռում էր,
և լռում էր,
և լռում էր…

Եվ տղան ասում էր` կա՛նգ առ, նայի՛ր մեջբոլորդ,
և աղջիկն ասում էր` կա՛նգ առ, նայի՛ր շուրջբոլորդ,
և բոլոր խաչմերուկներում լույսը կանաչ էր,
և կանգ առնելու ժամանակ չկար,
և հարկավոր էր` առաջ, էլի առաջ,
և ամեն ինչ մնում էր` հետո, էլի հետո…

Հորինի՛ր ինձ
ճաքճքած շուրթերին հիշողության,
պատառոտված մաշկի տակ երգի,
ամենո՜ւր…
Այս ցավի դեմ` մենակ,
այս երգի դեմ` մենակ,
հորինի՛ր ինձ – չլինեմ
այսքան մենակ:

Մենա՜կ հորինիր:

Հորինի՛ր ինձ
քո շնչառության նախածալքերում,
իբրև ծփանքի պահ
դաշնավորված Կերպի,
իբրև զոհատրման անվախճանյալ հիացք
և տենդ շնչահատյալ,
և ճիչ մենաբաղձիկ,
և սեր անտարուբեր, –
հորինի՛ր ինձ:

Մեր դժվար գոյության քարածերպերին
միշտ ճիչ կա մասրենու,
նույնքան ճարահատյալ` հորինի՛ր ինձ:

Անգամ ծառը, նայի՛ր. ցրտահար բողբոջների
տարաբախտիկ վախով
կեղևաճաք է տալիս` հորինի՛ր ինձ`
ծաղկեմ:
Երեկ մեկի քունքին
արնապուտ կար փոքրիկ,
և աչքերը բաց էին`
ոչ ոք չհորինեց գոյությունը նրա –
ապրեր:

Հորինի՛ր ինձ,
մի վերջին անգամ հորինի՛ր ինձ –
քո կողքին, քո մեջ,
շուրջբոլորը քո:
Հիշո՞ւմ ես, երգ կար.
«Մեր միջև չի եղել ոչինչ,
ինչ եղել է, եղել է մեր մեջ…»
Հորինի՛ր ինձ` հիշեմ
և մոռանամ`
հետո ինչ կար հորինելու…

Ես գիտեմ,
շուտով ձյուն է թափվելու
(ինքդ ասա, արդեն ինչի նման):
Ես վաղուց եմ վախենում նայել իմ
ոտքերին,
երբ դեռ ձյուն չկա,
ոչ էլ ոտնահետք`
դեպի քեզ շտապող:

Ոչ էլ ոտնահետքեր:
Ոչ էլ… հորինի՛ր ինձ:

Ահա առավոտը,
ահա երգը այն նույն,
իսկ մնացածը…
հորինած է…
…հորինի՛ր ինձ:

***

Մեզ միշտ,
միշտ այսպես խաբել են.
նախ ասել են` մարդ եք,
հետո ամեն ինչ արել են,
որ մոռանանք այդ:
Հետո ասել են` երկինք է սա,
և ոչինչ չեն խնայել,
որ վախով նայենք վերև,
և հող են ասել,
որ մենք չմոռանանք
իսկական արվեստը
գերեզմանափորի: