Տարվա ամփոփում 2018

Մարգարետ Ասլանյանի https://aslanyanblog.blogspot.com/  ներկայացնում է բլոգի 2018թ-ի տարվա ամփոփումը։ Խորին շնորհակալություն բոլոր այն հեղինակներին, թարգմանիչներին, ում գործերը տեղ են գտել այս տարվա ծրագրացանկում։

Հեղինակների անվանական ցանկ, որոնց գործերը տեղ են գտել սույն բլոգում՝ Մարգարետ Ասլանյանի թարգմանությամբ։

Մայիս

Ահմադ Շամլու

Լեոպոլ Սեդար Սենգոր

Հերման Հեսսե

Ֆրանսուա Վիյոն

Նիկա Ջորջանելի

Մուհամմադ Յուսուֆ

Մառլեն Մորիա Բենուտտի

Բեռլի Հանս

Նազիմ Հիքմետ

Ալֆոնսինա Սթորնի

Արթյուր Ռեմբո

Ալեխանդրա Պիսարնիկ

Սիա Ցզի Լիյ

Սեմ Կիո Ցզի

Նուար Դզին

Խորխե Լուիս Բորխես

Անդրես Սանչես Ռոբայնա

Միրոսլավ Անտիչ

Բրանկո Ռադիչևիչ

Իվան Մինատտի

Օգենդո Հեյսթինգս

Բիրագո Դիոպ

Ջոն Պեպպեր Քլարք

Զեխոր Զերարի

Գիթի Խոշդել

Քեյթա Ֆոդեբա

Սեսիլիա Գանդի

Ժան Բատիստ Տատի Լուտար

Բուալեմ Հալֆա

Մամադու Տրաորէ Ռէյ Օտրա

Ասիա Ջեբար

Մուհամմեդ Ջիբ

Մանուել Լոպես

Քաթեբ Յասին

Նոբելյանակիր

Յորգոս Սեֆերիս

Թոմաս Թրանսթրյոմեր

Ռաբինդրանաթ Թագոր

*

Հունիս

Մանուել Լոպես

Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկա

Ելենա Շվարց

Նինո Կատամաձե

*

 Հուլիս

Իվան Մինատտի

Մարիանե Գրուբեր

Քեյթաշի Քեթսու

Ասիա Ջեբար

Լառա Ֆաբիան

Միլեն Ֆարմեր

Նոբելյանակիր

Ջոզուե Կարդուչչի

*

Օգոստոս

Գիվի Ալխազիշվիլի

Պետերսիս Դրագունս

Ալդա Մերինի

Մարիաննա Մուր

Միրոսլավ Անտիչ

Պետեր Սանդելին

Կիկի Դիմուլա

Կանտա Իսի

Ելենա Շվարց

Նոբելյանակիր

Էուջենիո Մոնտալե

*

Հոկտեմբեր

Գիվի Ալխազիշվիլի

Բուալեմ Հալֆա

Ֆյոդոր Սվարովսկի

Մարիանե Գրուբեր

 *

Նոյեմբեր

Անտյե Կրոգ

Բեջան Մատուր

Պաբլո Ներուդա

*

Դեկտեմբեր

Վերոնիկա Դինտինյանա

Ուիլյամ Սթենլի Մերվին

Ռոբինսոն Ջեֆերս

Սերգեյ Ժադան

Իյեհուդա Ամիխայ

Պաուլ Ցելան

Սառա Մըքոնզա

Լիզա Մայեր

Ժուժա Ռակովսկի

Թադեուշ Սլիվյակ

Թադեուշ Ռուժևիչ

Յան Տվարդովսկի

Ռաֆալ Վոյաչեկ

Աննա Կամենսկայա

*

Հեղինակների անվանական ցանկ, որոնց գործերը տեղ են գտել սույն բլոգում՝  այլ թարգմանիչների թարգմանությամբ․

Ավագ Եփրեմյան

Իոսիֆ Բրոդսկի

Էմիլ Սիորան

Հրանտ Ալեքսանյան

Իոսիֆ Բրոդսկի

Սևակ Գևորգյան

Հայնրիխ Բյոլ

Սամվել Մկրտչյան

Էզրա Փաունդ

Սիլվիա Փլաթ

Չարլզ Բուքովսկի

Թոմաս Սթեռնս Էլիոթ

Էդուարդ Թոփչյան

Անիզ Կոլց

Ռուզաննա Սուքիասյան

Էնն Սեքսթըն

Սիլվիա Փլաթ

Նունե Մովսիսյան

Էռնեստ Հեմինգուեյ

Անտուան դը Սենտ Էքզյուպերի

Օշո

Մացուո Բասյո

Ագլայա Դատեշիձե

Բրունո Ֆերերրո

Բայրոն Քեյթի

Կարլոս Արանա Կաստանեդա

Նելսոն Մանդելա

Ալբերտ Էյնշտեյնի և Ռաբինդրանաթ Թագորի զրույցը (համահեղինակ

թարգմանիչ՝ Գևորգ Հակոբյան)

Ջեֆ Ֆոստեր

Կարինե Չոբանյան

Ալեխո Կարպենտիեր

Խուլիո Կորտասար

Էդիկ Պօղոսեան

Գառուս Աբդոլմալեքյան

Ալիռեզա Ռահեբ

Նորայր Ադալյան

Ակուտագավա Րյունովսկե

Հովհաննես Գրիգորյան

Սեսար Վալյեխո

Հասմիկ Ամիրղյան

Խոսե Մարիա Ֆոնոլյոսո

Դամասո Ալոնսո

Մերի Զոհրաբյան

Մարիո Վարգաս Լյոսա

Նաիրա Համբարձումյան

Խուլիո Կորտասար

Էդուարդ Հախվերդյան

Ֆորուղ Ֆարոխզադ

Շուշան Կարապետյան

Օդիսսեաս Էլիտիս (նոբելյանակիր)

Աշոտ Ոսկանյան

Ռայներ Մարիա Ռիլկե

Ալեքսանդր Թոփչյան

Ժակ Պրևեր

Ռուզանա Պետրոսյան

Պաբլո Ներուդա

Հասմիկ Սիմոնյան

Պաբլո Ներուդա

Լաուրա Մանուկյան

Շերվուդ Անդերսոն

Արփի Աթաբեկյան

Օրհան Փամուք

Սաթենիկ Բադալյան

Անդրեյ Պլատոնով

Նարինե Բարսեղյան

Հովիկ Կեուչկերյան

Էրիկ Թելունց

Մորիս Կարեմ

Յուրա Գյանջալյան

Թոդ Մայքլ

Ռուզաննա Մանուկյան

Նիզար Կաբբանի

Էդուարդ Հարենց

Հալինա Կրուկ

Շուշանիկ Թամրազյան

Վենսան Գիլյեն

Անի Վարդազարյան

Մարիո Բենեդետի

Խուան Խոսե Միլիաս

Խոսե Լորենսո Ֆուենտես

Գառնիկ Մելքոնյան

Կորրադո Ալվարո

Մերի Շարոյան

Ռեյ Բրեդբերի

Հռիփսիմե Դայան

Ժան Պոլ Սարտր

Լուսինե Բլբուլյան-Շուքուրյան

Ումբերտո Էկո

Աստղիկ Գաուդյան

Ղասան Քանաֆանի

Լևոն Հակոբյան

Իլիաս Վենեզիս

Արտեմ Հարությունյան

Ջեյմս Ջոյս

Թեոդոր Ռյոթքե

Ս․ Գասպարյան

Պոլ Էլյուար

Ա․ Գասպարյան

Ստեֆան Մալարմե

Ա․ Դաշտենց

Ժակ Պրևեր

Վ․ Մարտիրոսյան

Պոլ Կլոդել

Կ․ Սիմոնյան

Ջերոմ Դեյվիդ Սելինջեր

Լիլիթ Հակոբյան

Մայքլ Ջիրա

Դորա Եսայան

Ֆազիլ Իսկանդեր

Լիլիթ Հովհաննիսյան

Հարուկի Մուրակամի

Խորեն Գասպարյան

Էդգար Լի Մասթըրս

Էմմեթ Բըրնս

Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկա

Բորիս Պաստեռնակ

Ռադյարդ Քիփլինգ

Բելլա Ախմադուլինա

Գագիկ Դավթյան

Աննա Անդրիխ

 Աննա Սիմոնյան

«Օրիա» ցեղի հնդկացի առաջնորդի նամակը․ հատված «Հրավեր» գրքից

Աղավնի Գրիգորյան

Անտոնիո Մաչադո

Անի Մելքոնյան

Մաքսանս Սմանիոտտո

Անհայտ թարգմանիչների կողմից

Ալիսիա Կիրակոսյան

Շառլ Ազնավուր

Ալֆոնս Դոդե

Լինգվիսթոն Լարեդ

Աստրիդ Լինդգրեն

Ֆրանսուազ Սագան

Ջոն Սթեյնբեք

Թոմաս Վուլֆ

*

2018թ-ին սույն բլոգում ներկայացված հեղինակներ՝

Արամ Ավետիս

Արամ Պաչյան

Արամ Մամիկոնյան

Աշոտ Ավդալյան

Աշոտ Գաբրիելյան

Ագապի Եգանյան

Արմինե Բոյաջյան

Արմենուհի Դիլանյան

Արմենուհի Սիսյան

Արամայիս Գարեգինյան

Արարատ Մկրտումյան

Արտակ Բարսեղյան

Արտակ Համբարձումյան

Արթուր Հայրապետյան

Արթուր Միկոյան

Արտաշես Ղազարյան

Արման Թովմասյան

Աննա Դավթյան

Աննե Մարի

Անի Ամսեյան

Անուշ Սարգսյան

Անահիտ Անանյան

Անահիտ Ղազախեցյան

Աղավնի Գրիգորյան

Աղավնի Սահակյան

Աղասի Այվազյան

Բար սենց

Գրիգ

Գայանե Մկրտչյան

Գայանե Փայտյան

Գագիկ Գևորգյան

Գագիկ Սարոյան

Գուրգեն Խանջյան

Գոհար Եղիազարյան

Դավիթ Մշեցի

Դավիթ Սամվելյան

Զարուհի Բաթոյան

Զարուհի Հարությունի

Էդուարդ Խաչիկյան

Լեոնիդ Ենգիբարյան

Լեռ Կամսար

Լուսինե Աղաջանյան

Լուսինե Եղյան

Լևոն Խեչոյան

Լևոն Սարգսյան

Խաչիկ Մանուկյան

Խանում Ավանյան

Խրիմյան Հայրիկ

Ծով Alize՛ Բանուչյան

Հակոբ Մովսես

Հաս Չախալյան

Հենրիկ Էդոյան

Հուսիկ Արա

Հրանտ Ալեքսանյան

Հրաչյա Բեյլերյան

Հրաչյա Սարուխան

Հովհաննես Գրիգորյան

Մարգարետ Ասլանյան

Մարգարետ Դերանց

Մարինա Գևորգյան

Մանե Գրիգորյան

Մանվել Միկոյան

Մերուժան

Մկրտիչ Արմեն

Մհեր Արշակյան

Մհեր Բեյլերյան

Նազիկ Գասպարեան

Նազիկ Հակոբյան

Նարեկ Կիրակոսյան

Նարինե Ավագյան

Ներսես Աթաբեկյան

Նշան Աբասյան

Նորայր Գրիգորյան

Նոնա Պողոսյան

Շուշանիկ Կուրղինյան

Պատրիկ Արտեմի

Ռազմիկ Գրիգորյան

Ռուբեն Հովսեփյան

Ռուզաննա Սուքիասյան

Ռուզան Հովասափյան

Ռուզաննա Ոսկանյան

Սաթեն Վարդանյան

Սամվել Զուլոյան

Սմբատ Բաղդասարով

Սեմ Գորյան

Սիփան Շիրազ

Սոնա Վան

Սոնա Խաչատրյան

Սուսան Ամուջանյան

Սևակ Առաքելյան

Սևակ Գևորգյան

Վահե Արսեն

Վահան Թոթովենց

Վարդան Սմբատյան

Վեներա Վարդումյան

Տանյա Հովհաննիսյան

Քրիստ Մանարյան

©2018https://aslanyanblog.blogspot.com/

Արմենուհի Սիսյան․ բանաստեղծություններ

Արմենուհի Սիսյան 

Ու թե հաջողվի փախչել

ինձ հետապնդող ժամանակի վազքից,
կգնամ բանաստեղծություն հավաքելու
այնտեղ, ուր ծառերը ծաղկել
ու ինձ են սպասում…

(այսքան շատ բանաստեղծությու՛ն…)

*

Այն բոլոր օրերի համար,

որոնց ես չեմ տեսնելու,

այսօր կսիրեմ քեզ, օ՛ր,

կփայփայեմ իմ ձեռքերում,

կհամբուրեմ վարից վերև,

կջերմացնեմ քեզ իմ գրկում,

որ շունչս տաք` խոսքեր հագած,

հասցնես նրանց

ու մինչ բարի ճամփա կընկնես,

արի սիրեմ քեզ, օ՛ր,

այն օրերի համար բոլոր,

որոնց ես չեմ տեսնելու…

*

Երբ սերը քանդեց բոլոր արգելքները

երեկվա ու վաղվա միջև,

մնաց ամենամեծ պատնեշը`

այսօրը.

դու չկաս այնտեղ…

*

Մատներիս միջև սառչում է հիշողությունը,

սառչում են աչքերս,

ու թռչունները ճարահատ

չվում են տաք տարածքներ:

Քամիների հաղթանակն է

և ոչ սրտի,

որ այտերս չեն շառագունի

ջերմության հուշից:

Բառերս հետևում են թռչուններին.

նրանք հանգրվանում են այնտեղ,

ուր բանաստեղծությունն է…

*

Ափսոսանքս շաղ տամ դաշտերին՝

ինձնից կծլեն այստեղ-այնտեղ,

որ մենությունից թոշնեն,

իսկ բուրմունքը երկինք հասնի…

ծաղկի ու երկնքի միջև

հավերժ սպասում կա՝

բուրմունքի ձևով…

*

Ես երբեք դատարկ ձեռքով

չեկա քեզ մոտ.

մի կտոր երկինք

միշտ եղել է հետս…

*

Ու ամեն անգամ

երազանքից արթնանալով՝

ես մահանում եմ…

հիմա գիտեմ՝

ինչու են աչքերը բաց մեռնում:

*

Երբ հավատս ծաղկի,

գարուն կգա
ու կճերմակեն ծառերը
հավատի գույնով
ու որքան շատ հավատ,
այնքան շատ ծաղիկ,
ու հավատից կյանքը կկանաչի
ծառերի վրա…
հոգուս մեջ կպահեմ գույնը հավատի,
որ ծառերն ապրեն…

*

Կարոտի տեսիլներ

Ձայն I

Իմ կարոտը մթի մեջ լույսի պատկերը տեսնելն է
Ու անտես եթերը շոյելը…
Իմ կարոտը ճերմակ ամպերի հետ ճախրելն է
Ու ամպերին ընկերակցելը...
Իմ կարոտը երազի երամին ուղեկցել է
Ու կապույտի անհունին ձուլվելը
Իմ կարոտը երկինքը ծաղկեցնել է
Ու սիրտս առանց քեզ ապրեցնելը

Ձայն II

Իմ կարոտը երկնավես սարերի աղոթքն է
Ու սառցալեռների հալոցքը
իմ կարոտը հոգուս ճախրանքն է,
Ու մտքիս ծփանքը
Իմ կարոտը ծովի խորքերին աչքերիս ծարավն է,
Խոսքիդ ջրվեժի բուռն վարարը
Լռության ճիչն ու քայլքիս թռիչքն է,
Ծովերի հառաչն ու իմ խա՜չն է իմ կարոտը...

Ձայն III

Իմ կարոտը հորդում Է ջրվեժներից
Ու խառնվում կրքի տարերքին,
Իմ կարոտը բխում Է ակունքներից
Ու զուլալվում վճիտ աղբյուրներում…

Իմ կարոտը հույզերիս շիկնանքն է,
Որ բոսորվում է մայրամուտի երեսին,
Իմ կարոտը քնքշանքիս ծփանքն է,
Որ գալարվում է բիլ ալիքներին...

Ձայն IV

Իմ կարոտը սոսափում է արձակ դաշտերում,
Ալիքների մեջ է շառաչում,
Շաչում, զարկվում է քարերին
Ու ճայերի թևին ճիչ դառնում...

Իմ կարոտը դողդոջ է ծովի երեսին
Բեկբեկվող հույսի ալիքով,
Բողբոջ է մատղաշ ծառերի,
Որոնք կարոտից շուտով կծաղկեն…

Իմ կարոտը հա՜շտ ճախրանքն է երամի,
Որ թևում է հոգուս կանչով,
Խոր հայացքն է հեռուների,
Որ չունի՜ տեղ հանգրվանող...

Ձայն V

Սրտիս դողն է, հուշիս հովն է,
խոսքիդ ծովն է իմ կարոտը,
Հույզերիս խռովքը, սլացքիս ցնորքը,
ծաղկունքի տրոփն է իմ կարոտը,
Լռության երգն է, փնտրումիս հետքն է,
սպասումիս հևքն է իմ կարոտը,
Ծաղկունքի հանդերձը, օվկիանի անվերջը,
անեղծ ապրումս է իմ կարոտը,
Անձրևի տարփանքն է, ալիքի ծփանքն է,
հեռվիդ թովչա՜նքն է իմ կարոտը...

Ձայն VI

Իմ կարոտից շառագունել է
մայրամուտը՝ ծովի երեսիս
Ու իր ցոլանքն է շոյում
շքեղ ալիքների այտերին...
Սակայն ինչո՞ւ շիկնեցի,
Երբ նայեցի մայրամուտին...

Ձայն VII

Իմ կարոտի շնչից ծովն է ալիքվում,
Սով երկինքն է շնչում բույրը կարոտի,
Իմ կարոտի շնչից երկի՜նքն է բացվում,
Նոր ծփանքներ ծնում ծովը կարոտի...

Ձայն VIII

Իմ կարոտի հևքից երկինքն է ծաղկում,
Բալենին է հագնում ճերմակ հանդերձներ…
Իմ կարոտի կանչից ծովերն են բացվում,
Ծնում կարոտի շքեղ ալիքներ...

*

«Շվեյցարական նոթատետր»-ից

Կամուրջները նրա համար են,

որ միավորեն մարդկանց:

Ես դանդաղ քայլում եմ Մոնբլան կամրջով

ու փորձում հիշել, թե այդ երբ ստեղծվեց

կամրջի անհրաժեշտությունը մեր միջև:

Լեմանն ի պատասխան իր ալիքներն է թոթվում

ու ակնարկում, որ սա աշխարհի

ամենախաղաղ երկիրն է,

ամենափոքրը մեծ քաղաքներից,

ու դիմացիս մեծ ժամացույցը

ծաղիկներով է ժամը հուշում,

թե հարցնեն՝ ժամը քանի՞սն է,

կասեմ՝ ծաղկանց ծաղիկ րոպե,

ու ժամանակը կբուրի ծաղիկներով…

Չեմ շտապում քայլել կամուրջի վրայով՝

հուսով, որ հետզհետե կծաղկեն ժամերս,

չեմ վախենում կորչել այս քաղաքում

ոչ թե, որ աշխարհի ամենաապահով քաղաքն է,

այլ որովհետև թողել եմ ինձ տողերիս,

էջերիս արանքներում,

ուր ապահովն է ամենա,

ու թե հավաքեմ ինձ տողերիս միջից,

գուցե շտապեմ քայլել առաջ…

Կամուրջները նրա՞ համար են,

որ միավորեն…

*

ժնև: Լեման: Նավահանգիստ:

Երկինք խաղաղ:

Ես բերել եմ հեռուները.

ծանր է բեռը:

Դու կարծում ես՝ ես հեռո՞ւ եմ.

բոլորովի՛ն.

ահա իմ բեռը, ահա և ես:

Բայց՝ ոչ. չեզոք երկիր է սա.

կթողնեմ այստեղ իմ բեռը՝

չեզոք երկրում չեզոքանա:

Նավահանգիստ: Լեման: Ժնև:

Խաղաղ երկինք:

Ահա և վերջ:

*

Առավոտյան, երբ մարդ չկար,

շուրջս նայեցի գաղտագողի,

խոնարհվեցի, համբուրեցի վարդին,

բայց բռնացրեցի վրաս

հողի հայացքը տերևների արանքից:

Ժպտաց բազմանշանակ ու խոր,

սարսռացի.
«Մարդու չեմ ասի,

ու ոչ էլ ուրիշ վարդի,

բայց իմացի՛ր, ամեն բան գին ունի.

վարդի համբույրն ու բույրը, որ առար նոր,

ես եմ տվել, դու ինձ ես պարտական,

այսօրվանից սպասում եմ քեզ՝

պիտի տրվես ինձ

ընդմիշտ, մի օր…»:

  

*

Նորից: Դարձյալ:

Ու այսպես ամեն անգամ:

Երբ հեռվում եմ,

առավոտյան աչքերս փնտրում են

Արարատի բարի լույսը:

Սի՛րտ, հանգստացի՛ր,

նա իր տեղում է,

դու քե՛զ նայիր, որ չկորչես:

Նա իր ճամփորդությունը

վաղուց ավարտել է

ու հաստատվել բիբլիականում:

Գուցե նաև նրա համար,

որ իր հեռվից

օրդ օրհնի,

որ չկորչես

քո օրերի հեռվում օտար:

*

Հիմա, երբ համարյա չունեմ ժամանակ,

քայլերս արագ-արագ

ժամանակի գծով տանում են այնտեղ,

ուր առավոտյան վարդն է.

այնտեղ ապրելու մաքուր հայացք կա

ու ժամանակի դող…

տեսնես վարդին

ինչքա՞ն ժամանակ է պետք

թերթիկները բացելու համար…

*

ժնև: Ամառն է երգում իր վերջաբանը:

Մոխրագույն փողոցներն ու շենքերը վկայում են,

 որ ամեն բան գալիս է հեռվից…

Օգոստոսն է հակվում էջերիս վրա,

փորձում մենության նոր էջ թերթել,

ես ամռանը մինչև վերջ կուղեկցեմ այստեղ,

քիչ արցունքոտ են աչքերը նրա.

թևանցուկ կանցնենք իր ճանապարհը,

ահա սահմանը. սառն է ամառը,

ճանապարհը տանում է հեռուներ,

հրաժեշտի անձրևն է սա.

այդ ե՞ս, թե՞ ամառն է երգում

իր վերջաբանը…

*

Ասք աղբանոցի

Երբ սիրտս տխրում է ցավերից

ու դավերից է դառնանում,

հանկարծ հիշում եմ այն ծաղիկը,

որ տեսա աղբանոցում…

Տեսի՞լք էր, աչքի՞ս էր երևում,

բայց դա չքնաղ մի ծաղիկ էր՝

բուսնած աղբանոցում…

Կեղտ, գարշահոտ, հանկարծ՝ ծաղիկ,

և սիրտս տրոփել սկսեց այնպես,

ասես մինչ այդ կյանքում երբեք

չէի տեսել ես գեղեցիկ…

Հաղթանակն էր նա մաքրության

ու վկայությունը գեղեցիկի,

ասես ձոն էր հերոսության

ու գովերգումը ազնիվի…

Երբ սիրտս տխրում է ցավերից

ու դավերից է դառնանում,

պիտի հիշեմ ես այն ծաղիկը,

որ աճել էր աղբանոցում…

*

Երկու օր չջրեցի ծաղիկս,

չորացավ:

Շրջում եմ մեղքի զգացումով.

Աստված, երևի, դրա համար էլ

ստեղծել էր ծաղիկը

որպես հիշեցում,

որ գեղեցկությունը պատրաստ է

մեռնել ամեն վայրկյան…

*

Բանաստեղծը

Բանաստեղծության տողերի միջև

նա գնում-գալիս է անհանգիստ,

բանաստեղծության տողերի միջև

չկա մուտք, չկա ելք:

Բանաստեղծության տողերի միջև

սիրտ է բաբախում ուժգին:

Նա ընտրում է ամենաբարձր տողը

ու այնտեղից ցած նետվում:

Նրան իր գիրկն է առնում ամենավերջին տողը,

ու չկա փրկություն,

(արդեն որերորդ անգամ)

բանաստեղծությունից նրան փրկում է

բանաստեղծությունը:

*

Ժպիտ

ու քամու սահք թեթև,

ժպիտ

ու ճերմակ ամպի քուլա,

ժպիտ

ու ծովի շուրթն է բացվում ալիքով,

ժպիտ

ու Մոնա Լիզա…

Աստված, երևի,

ժպիտով է արարել աշխարհը,

ու չգիտեմ՝ կյա՞նքն է

ավելի լայն ժպտում,

թե՞ մահը…

Աղասի Այվազյան․ Կիրակոսը

Աղասի Այվազյան (1925-2007)

1892 թվականի Նոր տարվա օրը Էրզրումի մեր տանը քսանյոթ հոգի ենք եղել, 1916 թվականի Ամանորին` երեք հոգի, 1920 թվականի Նոր տարվա օրը` արդեն Երևանի մեր տանը, միայն մեկն էր ինքն իր Նոր տարին շնորհավորել… Եվ այն է, ուր որ է այդ մեկն էլ պետք է չլիներ, երբ նորից դարձել են երկուսը… Երկրորդը մայրս էր, որ չգիտես որ սոված գյուղից եկել, կանգնել էր հորս շեմքին, ու գաղթականը գաղթականին ասել էր. «Շնորհավո՜ր Նոր տարի…»:

Մայրս միշտ ուզեցել է, որ Նոր տարվա օրը մեր տանը նորից քսանյոթ հոգի լինեն, չի ստացվել… Եվ ինչպե՞ս պետք է լիներ, երբ հայրս թողել է մեր տունը, և մնացել ենք երկուսով` ես և մայրս: Ընդհանրապես մարդիկ միանում են, որպեսզի նորից հեռանան: Բազմանում են և հեռանում: Հետո նորից են հանդիպում իրար արդեն բազմացած վիճակում և իրար չեն ճանաչում…

«Ուրիշի գործերին մի խառնվիր»,- ասաց ինձ մայրս առաջին անգամ, երբ ինչ-որ մեկը «պարախոդ» կոչված արդուկով պատռեց այտս և ատամներս դրսից կարելի էր հաշվել… «Ուրիշի գործերին մի խառնվիր»,- ասում էր մայրս հաճախ, երբ ինձ տխուր էր տեսնում: Զարմանալի է, մայրս և ուզում է, որ բազմանանք, իրար հետ լինենք, և վախենում է, որ ես մարդկանց շատ եմ մոտենում: Ես նկատեցի, որ մարդիկ իրար մեջ միշտ տարածություն են թողնում: Այդ տարածությունը աշխարհի ամենահին իմաստությունն է: Եվ ինձ նման համբակները դրանից հազիվ թե բան հասկանան: Կովկասի փոխարքա Վորոնցով-Դաշկովին տասը մետրից ավելի չէր կարելի մոտենալ: Եվ ինչքան իշխանավորը բարձր է, այնքան տարածությունը  մեծանում էր: Եվ ոչ միայն պաշտոններն են տարածություն ստեղծում: Այլ նաև տարածությունն է պաշտոն և նման բաներ ստեղծում: Բոլոր մարդիկ որոշակի տարածություն են պահպանում: Ամբողջ աշխարհը այդպիսի տարածություններով է իրար միացած, սոսնձված: Մարդ նույնիսկ տարածություն է ստեղծում իր և իր միջև:

Մի անգամ Նոր տարվա օրը մայրս շատ ուրախ էր, որովհետև մեր տանը չորս հոգի էինք: Մեր դիմացի ծննդաբերականի հնոցապանն էր, որին Վարդան Փեսա էին կոչում, մեր թոշակառու հարևանը, որի դռան վրա փակցված էր պղնձե փորագրություն` «Բժիշկ Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյան»: Այդ գիրը դռան հետ մեկտեղ նա Ղարսից էր բերել. հանել էր դուռը իր տան վրայից, շալակով հասցրել մինչև Երևան: Ասես ոչ թե մի մաշած փայտե դուռ էր բերում, այլ իր անունը:  Պետք է ասեմ նաև, որ ինձ միշտ թվացել է, թե մարդիկ իրենք իրենց հարգում են ինչ-որ բանի համար. մեքենա հնարելու, նվագելու, գեղեցկության և այլ բաների համար: Ինչ-որ բանի են հասնում և որոշում են` «Հիմա ես ինձ հարգելու իրավունք եմ վաստակել», ու հարգում են: Հետո գլխի ընկա, որ մարդիկ իրենց հարգում են հենց այնպես, ծնվում են այդպես` իրենց հարգելով (կամ չհարգելով): Հաստատ համոզված եմ, որ Լև Տոլստոյը իրեն ավելի քիչ էր հարգում, քան մեր շուկայի ետնամասում կերոսինկայի պատրույգ վաճառող Թորգոմը: Մենք շատ ուրախ էինք, որ մի կերպ չորս հոգի հավաքվել ենք այս Ամանորին մեր տանը, և աշխատում էինք տարածությունները մարդկանց միջև կրճատել: (Վարդան Փեսայի, Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանի, մորս և իմ):

Բոլորից շուտ իմ գլուխը տաքացավ:

- Մարդիկ սխալ են անում, որ իրար լքում են,- կենացի պես ասացի ես` նկատի ունենալով և՛ տարածությունները մարդկանց միջև, և՛  յուրաքանչյուրի դեմքի կնճիռը:

Մայրս տեղում շարժվեց.

- Մի խառնվիր ուրիշի գործերին:

 Ես արդեն չգիտեմ՝ որն է ուրիշինը, որն է իմը: Ձեռքս տարա կրծքիս կողմը:

- Սա աում է` խառնվի՜ր, խառնվի՜ր… հրամայում է, հասկանո՞ւմ եք, ասում է` «բոլոր մարդիկ քո եղբայրներն են…», ասում է`«հավատա բոլորին, հավատա՛…»: 

 - Դրա համար էդ օրին ես,- ասաց մայրս:

- Թող… ,- բացվեցի ես…- Թո՛ղ, թող լինեմ… Այնուամենայնիվ, կլսեմ նրան… Նա մեկ-մեկ դուրս է գալիս ու նույնիսկ խոսում է ինձ հետ…

- Յաա˜…,- ասաց մայրս:

- Ոչ մի յա, դա խիղճս է… Կինո գնալիս նույնիսկ տոմս եմ վերցնում նրա համար… Երկու տոմս… ինձ և նրա համար…,- չափն անցա ես:

- Դա ենթագիտակցությունն է,- ասաց Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանը:

- Աստված է,- լրջացած ու խեղճացած ասաց մայրս:

 - Կիրակոսն է,- ասաց Վարդան Փեսան:

 Նրա ասածը ինձ շատ դուր եկավ, բայց էլի հարցրի.

- Ո՞վ է Կիրակոսը:

Վարդան Փեսան բացատրեց.

- Մի հոգին երկուս է դառնում, երկուսը` չորս, չորսը` հարյուր… Բոլորից առաջ եղել է մի մարդ: Հետո այդ մարդը սկսել է բազմանալ… Մարդիկ շատացել են… Իսկ ինքը տեղավորվել է բոլորի մեջ առանձին-առանձին… Դա Կիրակոսն է… Բոլորի մեջ Կիրակոսներ կան, ինչքան մարդիկ աշխատում են, այնքան առաջին մարդու վիճակը վատանում է… Մարդիկ մոռանում են, իրար չեն հասկանում, իրար ուրիշ են համարում, նույնիսկ թշնամի, իրար բզկտում են… Կիրակոսը ներսից գոռում է` վատություն մի անի ուրիշին, դա ես եմ, այսինքն` դու ես… Հասարակ հաշիվ է…

- Ձեր ասածը սաղմն է,- ասաց Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանը:

- Աստված է…

- Կիրակոսն է,- նորից պնդեց Վարդան Փեսան:

Ես համաձայն էի նրա հետ, ես համարյա տեսել էի Կիրակոսին. նա ճաղատ էր, խեղճ ու ծիծաղելի աչքեր ուներ, բարակ երկայն վիզ: Ու միշտ ծիծաղելի վիճակի մեջ էր գցում ինձ. սիրի՛ր, օգնի՛ր, զգա՛, մի՛ խաբիր…

Բայց էլի հարցրի.

- Իսկ ինչո՞ւ Կիրակոս… Ուրիշ անուն չկա՞…

- Եսիմ,- ասաց Վարդան Փեսան,- էդպես է, Կիրակոս…- ու ժպտաց:

 Երևի առանց ժպիտի Կիրակոս չի կարելի պատկերացնել:

- Դրա համար էլ` մարդու լավություն կանես` լավությունը քեզ կվերադառնա,- շարունակեց Վարդան Փեսան,- վատություն կանես` վատությունը քեզ կվերադառնա, ինչ ձևի վատություն կգա քեզ… Օրենք է… Դրա համար, երբ մարդիկ միասին են, երջանիկ են…

Վարդան Փեսայի ասածը միանգամից ուղեղումս տեղավորվեց: Ինձ թվաց, որ ես ավելի խոր բան մտածեցի, քան Վարդան Փեսան ասում էր:

- Քիմիա է,- իմ գիտնականությունը ցուցաբերեցի ես:

- Մետաֆիզիկա է,- աչքի պոչով ինձ նայեց Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանը:

- Ազգերն էլ են էդպես… Բարի ազգը միշտ բարին կստանա…

- Մենք ո՞ւմ ենք վնաս տվել,- անհանգստացավ մայրս:- Մեզ ինչի՞ են նեղացնում…

- Նրանք մեզ չեն նեղացնում… Նրանք իրենց են նեղացնում… Մեղք են…

- Ո՞վ,- զարմացավ մայրս:

- Մեզ նեղացնողները:

- Մե՞ղք են…- կրկին զարմացավ մայրս,- ուրեմն մենք նրանց խղճանք, իրենք մեզ նեղացնե՞ն:

- Իրենք իրենց են նեղացնում… Ինքնասպանություն է,- ասաց Վարդան  Փեսան:

- Կիրակոսի՞ն են մորթում,- կես հարցական պատասխանեցի ես:

Կատակելով, թախծելով, իրար ձեռ առնելով` ինչ-որ մի բանում համաձայնեցինք: Մի խոսքով, այդ Նոր տարվա օրը մեր տանը ծնվեց Կիրակոսը:

Ու սկսեց նրանց բոլորի մեջ խոսել Կիրակոսը: Նրանք սկզբում խղճացին Չինգիզ խանին, որ էլի իրեն է վնաս տվել, հետո խղճացին Աղա խանին, որ էլի իրեն է վնաս տվել, և ինչքան պետք է դեռ տառապի, խղճացի՜ն, խղճացի՜ն…

Ու հպարտ էին մերոնք, որ միշտ զոհ են եղել իրենք, միշտ տուժել են, միշտ գաղթել են, լացել են…

Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանը թխկթխկացնում էր իր փայտե ոտքին:

- Դեռ շատ պետք է տառապի այս ոտքս ուտողը… Կիրակոսի մարմնից է պոկած…

- Իսկ 15 թվակա՞նը… Այդ անխելքները ինչքան պետք է տանջվեն, որ վնասվածք են հասցրել Կիրակոսի մարմնին,- քիչ մնաց լաց լիներ Վարդան Փեսան:- Ախր երբ մարդ մարդուն վնասում է, ցավում է Կիրակոսի մարմինը…

Հետո մերոնք բոլորը սկսեցին հիշել ավելի փոքր վշտեր պատճառողներին և խղճալ նրանց ու հոգալ նրանց մասին…

Մի տարի անց Վարդան Փեսան այլևս չկար: Չկար նաև բժիշկ Ճ. Ծ. Փալթոպետրոսյանը:

 - Մնացինք երկուսով,- Նոր տարվա օրը ասում է մայրս: (Մայրս յոթանասուն տարեկան է: Տրամվայ նստելիս նա նախ պայուսակն է դնում դռնից ներս, հետո ձեռքերով բռնում է աստիճանը, հետո դեռ ծնկներն է դնում աստիճաններին և այդպես բարձրանում):

- Ինչո՞ւ երկուսով,- ասում եմ ես:

- Բա քանիսը…

- Դու, ես և… Կիրակոսը,- ասում եմ ես ժպտալով:

Ժպտում եմ, որովհետև շատ լուրջ բանի մասին շատ լուրջ չի կարելի ասել… Ծիծաղելի կթվա…

Մայրս ձեռքն է տարուբերում: Ու քիչ է մնում՝ ես տխրեմ, որ մենք քիչ ենք մնացել, և որ Կիրակոսն ինձ հետ է և սիրտս է մաշում իր չարչարված ու խելոք ժպիտով:

Նայում եմ մորս դեմքին: Բարի է և մի քիչ ծիծաղելի, որովհետև քթին երկու ակնոց է շարած իրար ետևից: Մայրս դիտում է փոքրիկ, սրածայր բեղերով մի մարդու լուսանկար:

- Հա՞յրս է…- հարցնում եմ ես:

 Մայրս վախեցած շրջվում է, ասես հանցագործության մեջ եմ բռնել նրան, կուչ է գալիս, աչքերը ճպճպացնում:

- Խղճում ես նրան, որ թողեց մեզ, գնա՞ց…- ասում եմ ես: Մայրս գլուխն է տմբտմբացնում: - Վախենում ես, որ իր արած վատությունն իրե՞ն կգնա…- շարունակում եմ ես:

Ես ու մայրս սկսում ենք մեկ-մեկ հիշել ու խղճալ բոլոր նրանց, ովքեր վատություն են արել մեզ:

- Ձյուն է գալիս: Փողոցի երկայնքով գոլորշու նման մառախուղը գալիս, լիքը-լիքը անցնում է մեր տան և ծննդաբերականի արանքով: Դիմացի պատուհաններում լույսերը հազիվ են երևում: Ու լսվում է այնտեղից ծննդի ճիչ: Քիչ անց` երկրորդը, ու մինչև գիշերը կես է լինում, ես ու մայրս հաշվում ենք.

- Քսանվեց…

- Քանյոթ…

«Բազմանում եմ,- ասում է Կիրակոսը:- Հիմա ավելի դժվար կլինի և ավելի հեշտ…»:

- Շատ լինենք, շատ լինենք…,- քունը գլխին մրմնջում է մայրս և աթոռը մոտեցնում է ինձ, որ իր աչքի առաջ միշտ մարդ լինի: