Գայանե Փայտյան․ «Ծալված ստվեր» գրքից

Չորանոցում

Մեզ մոտ ծխախոտ չէին աճեցնում, այսինքն տեղ էլ չկար:Տեղ չկար, դրա համար ես էլ փոքր ծնվեցի, դպրոցում շարքի վերջում էի կանգնում, հիմա բոյով եմ, բայց խառն եմ կանգնում: Ծխախոտ աճեցնում էին հորեղբորս գյուղում։ Գլուխս ետ թեքելով գնում եմ, ինձ համար հետևություններ անում: Անցյալում մարդը եղել է փայլեցրած, յուղած աշխատանքային սարքավորում:
Ամառները լինում էր, որ գնում էի հորեղբորս տուն։ Հորեղբորս կինը չխոսկան էր, բայց համով սուպ էր եփում՝ կարմիր չորացրած տաքդեղը մեջը: Հորեղբորս ասելով նա մյուս «չաթուքասան» կանանց չէր հասնում իր աշխատասիրությամբ։
Գնում էինք չորանոցներն ու տեղավորվում մեր տակը գցած փալասների վրա։ Կենտրոնում ծխախոտի կանաչ տերևներով փոքրիկ բլուրներն էին, որոնք ամենաուշը մեր մոտ էին հալվում։ Մեր կողքին մի ուրիշ բլուրի մոտ կլոր նստած էր Նոյինձարն իր ընտանիքի հետ։ Նստածները լավ գիտեին իրենց անելիքը, նրանցից ամեն մեկն իր սրածայր ասեղն ուներ ու գիտեր բլուրները չեզոքացնելու իր մեթոդները։ Ամեն մեկը վերցնում էր իր ասեղը, դնում թևի տակ ու սկսում եռանդով հավաքել ասեղի մեջ: Հետո թելում էր ասեղն ու անցկացնում թելի մեջ: Երկուսուկես ասեղը ծխախոտի կանաչ ու լայն տերևներով շատ սիրուն, հավասար շար էր: Բնավորությանս համաձայն վերցնում էի ամենալավ ասեղն ու դեմս դնում թարմ, սարթ տերևների՝ լավ փոքրիկ բլուր: Իհարկե, դա կլոր նստած՝ վարժ շարող հարազատներիս սրտով չէր, լավ ասեղն իմ ձեռքում նշանակում էր տեխնիկան կանգնեցնել: Շարում էի ու անհամբեր սպասում, թե երբ ենք կեղտոտ ձեռքերով հաց ուտելու։ Սպիտակ պանիրը շատ համով ու սիրուն էր մանավանդ իրար կպչող դառնահամ մատներիդ մեջ։ Եփած ձուն էլ անզուգական տեսք.ուներ, ձեռքիցդ չէր պլստում, գնալու տեղ չուներ: Հորեղբորս կնոջը դուր չէր գալիս իմ շարելը, դա զգում էի, երբ նա ասեղների պոչից անց էր կացնում հաստ «թութունի» թելի մեջ, մեծ մասը չէր անցնում թելի մեջ, թափվում էր, այդ ժամանակ դժգոհ նայում էր իմ կողմն ու ասում՝ վեր լյավ լես տյու տուն կքնյաս։ Հետո նայում էր իր երեխաներին ու ասում՝ հլա ծեր քնյալի վախտը չի։ Վեր էի կենում ու չոր կածանով բռնում հորս հայրական տան ճանապարհը։ Գնում էի տատիս մոտ:
Ես գնում էի, իմ ետևից մի քանի տարով մեծ Սաշիկը: Գալիս է ինձ հավասար։ Ետ եմ դառնում ու սկսում իմացածս ամենավատ բառերը մի շարով, շատ սիրուն դասավորած «գցում» վիզը: Ոչ պատասխանում է, ոչ էլ հեռանում: Մտնում եմ տուն, տատիս բողոքում, տատս խիստ անհանգստացած ասում է, հիմի Նոյինձարի գործը մնաց, էդ տղեն լավ օգնում է մորը, էդ ինչի ես յեննեդ քցած պիրել: Դուրս է գալիս ու ջղայնացած ուղարկում չորանոց: Սիրուս ոչ մեկը լուրջ չէր վերաբերվում, դե գիտեին, որ Նոյինձարին «սրբած թուր է» պետք, որ ինքը «Սովետական Հայաստանում» նկարվեր, հարսը՝ «Այգաբացում»: Տարիքիս ձեռից կրակն էի ընկել, արդեն փոքր չէի, բայց մի կարգին մեծ էլ չէի, չնայած լավ հասկանում էի "սիրած" բառը: Ամենավիրավորականն այն էր, որ հորեղբորս աղջիկն ասում էր՝ Սաշիկը քու սիրածնա: Մի օր էլ մեր հերթական վեճին հորեղբորս չխոսկան կինը խառնվեց ու ասաց՝ դու արխեյին կաց, Նոյինձարին տասը փետով էլ թակեն, քեզ հարս տանողը չի՛ ոչ տանի ես, ոչ էլ տռնի: Այդ մեկը շատ անհասկանալի էր ինձ: Տարիներ հետո գնացել էի աշխարհի ամենաբարի մարդուն՝ հորեղբորս տեսակցության: Գիտեի, որ ինձ հերթ չէր հասել առանձնապես ազգ ու տակիս կողմից սիրվելու, բայց այնուամենայնիվ հարցը տվեցի՝ պատասխանը գիտակցելով: Հորեղբայրս էլ խաբելը չգիտեր ինչ է, խոստովանեց, որ հա, իրոք այդպես է, քանի որ վերջինն եմ եղել, ու գեշությանս հետ գոնե տղա չէի: Հիշեցինք մանկությունս, կնոջն ու նրա ասածը, ինքը հիշում էր, ծիծաղեց ու ասաց՝ հա, մի օր մեր տները մթոմ ավլում էիր՝ մի ծեռդ էլ կողքիդ տրած: Չէի հիշում, բայց, եթե հիշելուն է վերաբերվում, անկախ քեզնից տխրում ես: Հորեղբայրս էլ էն առաջվանը չէր, ուզեցի հորեղբորս ուրախացնել ու առանց մտածելու ասացի՝ ինչ ունես խմելու: Հորեղբորս զարմանքին հաղթեց ուրախությունը, բացի ինձնից մնացածներն արգելող էին: Ունենալով խմիչքի տեսականու մեծ պահուստ, հարցրեց' բա ինչ կխմես, ասացի ինձ համար մեկ է, ուշադիր նայեց, աչքերը փայլեցրեց, ճակատս համբուրեց ու ասաց՝ ես ինչ գիդի վեր տյու սհե լավ աղջիկ դես տյառնալ…

*

Կյանքը վերջից

Անձրևեցի ու խառնվեցի ջրերիդ։ Եկա հենց այնպես, ամենամեծը դու էիր, խառնվեցի, որ ես էլ մեծանամ, շատանամ... Հիմա փոշմանել եմ, ետ տուր ջրերս, հա՛, առանձնացրու ու ետ տո՛ւր, ես քեզ էի խառնվում, ոչ թե ներսդ հոսող վտակներին։ Շա~տ անխիղճ ես, քեզ սնուցող հուներն ես միայն նկատում, իսկ ես քեզ կապող ոչ մի հետք չունեմ, ներսդ եմ մտել միանգամից, առանց երակների, անկապ։ Ծիծաղեցի ու թափվեցի մեջդ, քրքջալով իջա։ Մարեցի ալիքներիդ մեջ, մի փոքր շունչ քաշեցի, նայեցի շուրջս։ Տեսա, անհամբեր ես, շուտ֊ շուտ ժամին ես նայում, սպասում ես, խառնվում ու ալեկոծվում։ Մեկ ծանր տնքում ես ալիքների տակ, մեկ ալիքներդ վերմակի նման նետում վրայիցդ, մինչև որ հանգստացար։ Եկան նրանք' թանձր, զուսպ, համեստ։ Խառնվեցիք իրար ու դարձաք մեկը։ Իսկ ես սկսեցի սնդիկի նման վերև֊ ներքև գնալ, տեղս չէի գտնում, դու ջերմություն չունեիր, ես էի ուզում դուրս պրծնել, որ բարձրանայի ու դարձյալ թափվեի։ Դու հանգստացար, ես չեմ հանգստանում, հիմա ավելի վարար եմ գալու, ավելի հորդ, չլսելով երկնքի ապտակներն ու մեջքիս իջնող արծաթափայլ ճիպոտների շաչյունը։ ֊ Իմ կապույտ, պարզ ու լուսավոր երկինք, ոնց եմ քեզ մասնակիցը դարձնում իմ քմահաճ խաղերին։ Դու ինձ ուրիշ տեղ ես ուղարկում, որտեղ ճաք տված ու չորացած ինձ են սպասում, իսկ ես' չէ՛, պիտի օվկիանոսը թափվեմ, վրեժ ունեմ լուծելու։ Ե՛ս, որ ամպի քմահաճույքն եմ, արևի ծիծաղի շողշողուն կաթիլները, ե՛ս, որ գունավոր ծիածանի տերն ու տիրակալն եմ, խեղճանում եմ քո մոտ, խառնվում քեզ, ինձ կորցնում... Բայց, ոնց որ խելոքացրիր... Չսիրեցի քեզ, չկարողացա տանել քո անտարբերությունը, համառությունը, ուղղամտությունը, չկարողացա սիրել քո ճիշտը, որն ինձ համար միշտ սխալ է։ Ա՜խ, ոնց եմ հոգնել, ոնց եմ ուզում ցամաքել։ Բայց, եթե երկինքն ինձ պատժի ու էլ չուղարկի ներքև, իրենից թաքուն, գիշերները կլացեմ քո համար' ծանր, աչքերի սև ներկով շաղախված արցունքի խոշոր կաթիլներով, ուղիղ քո մեջ, սե՛րս, միայն դու չպակասես։