Իյեհուդա Ամիխայ. Կարեկցանքի մետաղադրամներ

Իյեհուդա Ամիխայ (1924-2000 Իսրայել)

Շուրթերի արանքում չասված բառեր են,
ինչպես չվառած ծխախոտ։
Թռչունները ճախրում են իմ երկու սրտերի միջև՝
ցրտից դեպի հարավային տաքը,
չիմանալով, որ թռչում են ներսում մեկ մարդու,
մինչ երկնային թռչունները գիտեն, որ ներքևում նույն աշխարհն է։
Մենք կորցնում ենք իրար այս ցուրտ սենյակում,
ասես այն դար է կամ հավերժություն։
Աստված խղճում է մանուկներին,
Աստված խղճում է մանուկներին,
դեռահասներին՝ երբեմն, մեծերին․․․
Մեծերն ինքնուրույն պիտի հոգ տանեն իրենց մասին,
նրանք երբեմն ստիպված են լինում կանխանշված կետին 
չորեքթաթ մոտենալու՝
ծնկներն ու ափերն արյունած։
Պատահում է՝ Նա բարեգութ է գտնվում սիրահարների հանդեպ․
այդպես հին ծառը իր ստվերով ծածկում է նրան,
ով պատահաբար ննջում է նստարանին այգու։
Ուրեմն մենք էլ շտապ բաժանենք 
կարեկցանքի վերջին մետաղադրամները՝
ժառանգությունը մոր։
Բաժանենք դրանք, որ մեզ երջանկություն նվիրեն,
պահպանեն մեզ հիմա
և օրերում դժնի։


*
Թողնելով հետքեր ավազին՝ դու թողնում ես դրանք մեկընդմիշտ
և արդեն երբեք չես քայլի դրանցով։
Արտասվելու ճշմարտություն։
Բայց երբեմն դա երջանկության լաց է․
աշխարհն անհուն է և վերադառնալ չարժե։ Աջ ու ձախ, վերևում ու ներքևում՝ երկինք է։
Փրկարարը ծովափին խոնարհվել է փրկվածի վրա,
նրա ուսը ստվերում է կնոջ ոսկեգույնը։
Նա արհեստական շնչառություն է տալիս՝ հավերժական, ինչպես համբույրը։


*
Սիոն սարին արաբ հովիվը փնտրում էր իր ուլին։
Հարևան սարին ես փնտրում էի որդուն իմ։
Բլուրին տարածվող արաբ հովվի ձայնը հանդիպեց հրեա հոր կանչին՝
ծնելով երկլեզու արձագանք։

Ես ու հովիվը վախեցանք, որ երեխան և ուլը
կհայտնվեն շրջապտույտում, որ երգում են
սարսափելի երգում՝ մի ուլի մասին։

Փախստականների որոնումները երջանիկ ավարտ ունեցան․
մենք գտանք երկուսին էլ թփերում։
Հովտում ճախրող մեր ձայները
ծիծաղելով և հեկեկալով
վերադարձան մեզ մոտ։

Ուլի որոնումները նման սարերում
ինչ-որ ժամանակ ծնեցին սկիզբը նոր հավատի։


*
Հավերժակա՞ն կյանք։ Ես հետևում եմ նրան,
ինչպես աշակերտը՝ Սոկրատեսին,
սուզվում եմ նրա խրատների մեջ,
ասում եմ՝ հիրավի, աեն բան ճիշտ է։
Պատվիրաններդ բարի են
դատաստաններդ՝ արդար։

Երկրայի՞ն կյանք։ Իմ դեպքում այն նման է
Վենետիկին․ այնտեղ, ուր ուրիշների մոտ նրբանցքներ են,
քար կամ ասֆալտ՝ ինձ մոտ սեր է -
սիրո մուգ ջրեր՝ հորձանուտում կրքերի։

Լռությու՞ն, ճի՞չ։ Ես շոֆարի եղջյուր եմ․
իմ միակ ճիչը պահում եմ իմ մեջ՝
սպասելով Դատաստանի օրվան։

Իմ մեղքե՞րը։ Ես ասես Կայենն եմ․
հալածյալ ու աքսորյալ ես դարձա երկրի վրա՝
գործելով կայծակի փայլատակման պես կարճ մեղքը։

Քո ձեռքե՞րը, մեր շնչառությու՞նը, իմ սի՞րտը։
Կրակե գի՞րը պատին։ Ես անգրագետ եմ․
չեմ կարող գծել նման գրություններ,
չեմ ուզում կարդալ դրանք։

Իմ գլուխը, ինչպես մի արևածաղիկ՝
մղվում է արևի ու ճակատագրի հետևից այնտեղ,
ուր գնում է արևը,
ուր հեռանում ենք մենք։


*
Երբ ես փոքրի տղա էի
խոտերն ու նավերը բարձրանում էին ափն ի վեր,
և ես պառկած
չէի տարբերում դրանք,
որովհետև դրանք բոլորը
իմ միջով
երկինք էին հառնում։
Որպես մի կտոր հաց՝
փաթաթած ճռճռան թղթի մեջ,
ես ինձ հետ տանում էի միայն
մորս խոսքերը։
Եվ չգիտեի ես, թե երբ կվերադառնար հայրս,
որովհետև անտառի հետևից 
անտառ էր բարձրանում։
Ամենն ինձ ձեռք էր մեկնում,
և ցուլն իր եղջյուրներով դիպչում էր արևին,
և գիշերը շոյում էր այտերն իմ
փողոցային լույսով,
երբ հենվում էի պատերին,
և լիալուսինը՝ իբրև հսկա մի կուժ
թեքվեց հանկարծ,
դիպավ
երանելի նիրհին իմ։

*

Ծանոթագրություն

* Շոֆար - կենդանու եղջյուրից պատրաստված հրեական ծիսական փողային երաժշտական գործիք: Համաձայն սովորության շոֆարի կիրառման ավանդույթը ունի հին պատմություն և սկիզբ է առնում դեռ Մովսեսից։ Շոֆար են փչում Ռոշ Հա-Շանայի (հրեական Նոր տարվա), Յոմ Քիփուրի (Դատաստանի օր, կամ (Մեղքերի) Թողության օր) և մի շարք այլ դեպքերում սինագոգային ժամերգության ընթացքում։ 

Թարգմանությունը՝  Մարգարետ Ասլանյանի

Ռաբինդրանաթ Թագոր․ «Հավերժական ճամփորդը» գրքից

Ռաբինդրանաթ  Թագոր (1861-1941 Հնդկաստան)

Ես այն ժամանակ, դեռ խակ պատանի,

Ի՜նչ հաճախ էի երազների մեջ երևակայում,

Իբր, հեծյալ եմ անսանձ ու անթամբ նժույգով վայրի,

Եվ սլանում եմ հրոսակների այրած դաշտերով

Իրիկնաժամին։

Եվ սմբակներից մրրկված փոշին երկինքն է պատել։

Եվ վերջալույսի անտես ձեռքերը թափահարելով՝

Երկիրն ինձ ետ է կանչում տագնապով։

Քնից արթնացած աստղն առաջին

Փայլատակում է դաշտի եզերքին,

Եվ ինչ-որ մեկի տանը հեռավոր

Անքուն մի ճրագ ինձ է սպասում։

Իմ հոգու խորքում

Թևածում էր այն պատրանքն անորոշ,

Որ հետո պիտի առարկայանար,

Այդպես, երևի, կկվի վաղորդյան կանչն է ավետում

Արևագալը։

Ինձ համար այնժամ

Աշխարհը բաց էր կիսով չափ միայն։

Իմ հոգու անբիծ երկնակամարը

Ողողել էին արտասովորի լույսերը պայծառ։

Սիրո թևածող անուրջների մեջ

Իրականանալ կարող էր անգամ անհնարինը,

Պատկերով սիրո ձուլվում էր հոգուս

Վսեմությունը այն սխրանքների,

Որոնք խամրում են հին-հին ասքերում։

Բայց հիմա արդեն ես շատ բան գիտեմ աշխարհի մասին

Եվ հասկացել եմ, որ բաղկացած է մի մասն աշխարհի

Ծամծմված, շրջիկ իսկություններից,

Եվ հեքիաթային գաղտնիքներն արդեն չեն հրապուրում՝

Անհետացել են վաղուց իմ հոգու ընկալումներից։

Եվ չի հաստատում իմ կենսափորձը,

Թե անկարելին հնարավոր է դարձընում սերը,

Թե սովորական երևույթներում խորհուրդներ կան շատ,

Թե հեքիաթային ինչ-որ մի բան կա ասված բառերում։

Ես մոռացել եմ, որ իմ սիրելին, ինչպես հեքիաթում,

Գեղեցկուհի է, որ քնած է յոթ ծովերից այն կողմ,

Եվ արթնացնել նրան խոր քնից հնարավոր է

Միմիայն ոսկյա ձողով մոգական։

*

Նայում եմ ես այսօր աշնանային լույսով,

Եվ այնպես է թվում, թե առաջին անգամ

Սկսել եմ տեսնել։

Առօրյայից հոգնած հայացքիս դեմ

Բացվեց այն ամենը, ինչ չեմ տեսել առաջ։

Ինձ այնպես է թվում,

Թե ուխտավոր եմ մի

Գալիք դարից,

Որ հոսանքի միջով անուրջներիս,–

Դյութվա՜ծ, իմ երբեմնի ուխտին հավատարիմ,–

Նավարկելով հատել սահմանները բոլոր

Եվ խարիսխ եմ նետել, ահավասիկ,

Հանգրվանում մի այլ ժամանակի։

Եվ չտեսի նման ես նայում եմ շուրջս,

Անծանոթ եմ թվում անգամ ես ինքս ինձ,–

Ու եկվորի նման մի այլ դարից,–

Ծանոթանում եմ ինձ

Եվ հասկանում եմ ինձ։

Ու մեղրատու բոլոր ծաղիկներին կպչող իշամեղվի նման

Հայացքս փարվում է ամեն ինչին,

Ինչին նայում եմ ես։

Ու մերկացած հոգով սուզվում եմ ես

Հրաշարար խորքերն այս աշխարհի,

Մաշված հագուստ չկա հոգուս վրա այսօր,

Քամահրանքի աղտոտ քրջեր չկան,

Կեղտաբծեր չկան սին խոսքերի,–

Ազատված է հոգիս։

Իմ մերկ հոգու առաջ կյանքը սիրտն է բացել։

Անհայտության խորքից անմեկնելի,–

Համրությունը, որ դեռ լեզու չունի, ելել

Եվ քար լռության մեջ

Անճառելի լույսն է հեղել տիեզերքի

Ինձ անճանաչ մասի անեզրության վրա,–

Այդպես ծեգից առաջ այն ահարկու մթան խորխորատից

Հնչել է կենդանի խոսքն առաջին։

Անցավորիս համար վաղուց սովորական այս աշխարհում

Դեգերում եմ որպես անօթևան նժդեհ։

Անձայն պայթյուններում տեսիլքների

Ինձ գաղտնիքն է բացվել հավերժական։

Իրեն խարույկի մեջ ողջակիզող այրին,–

Մահվան հրակարմիր վարագույրի միջով,–

Հավանաբար այդպես

Տեսնում է նորովի պարզ ու անահ

Կյանքի էությունը՝ ի սկզբանե անմահ։

*

Նայում եմ երկնի

Անվերջ-անսահման անեզրությանը,

Ուր ժամանակի և տարածության միասնության մեջ

Զրույց են անում աստղերը դալուկ,

Եվ խռովում է նրանց շողերի առկայծումը լուռ՝

Մտորումները անապատական մաքուր լռության։

Տնքում է հոգիս ծանր բեռան տակ։

Այս ձանձրացուցիչ, մանր հոգսերի ունայնությունը

Մանրատում է հար տարածությունը անպարագրելի։

Աղմկում է հար,

Անդուլ, անդադար։

Նրանց ժխորում ձայնս աղոտում

Եվ ասելիքս խամրում, դառնում է անըմբռնելի,

Այս ամենօրյա, առտնին կյանքում

Բառերս իրենց արժեքը կորցնում

Ու մանրվում են դրամի նման,

Խոսքս նվաղում

Եվ նմանվում է մի մառախլապատ

Ու տաղտուկ օրվա։

Ձայնս խեղդվել է,

Եվ իմ խեղճ հոգին չի կարողանում,

Ելնելով պայծառ առավոտի պես, ասել.

«Սիրո՜ւմ եմ»։

Շվարել եմ ես աղքատությունից իմ խեղճ խոսքերի։

Դեպի քեզ, օ՜, ծառ,

Ահա գալիս եմ թե առավոտյան, թե երեկոյան,

Եվ իմ խոսքը պարզ ուզում եմ գտնել քո ստվերի մեջ։

Եվ տեսնում եմ ես, թե ինչպես կանաչ քո տերևներով

Դու առանց ջանքի հաղթահարել ես

Խառնակ ճյուղերիդ բազմությունը հոծ

Ու քեզ անհրաժեշտ օդի տարածքը նվաճել այդպես,

Եվ տարածվում է քո շնչառությունն անկաշկանդորեն

Դեպի վեհությունն

Արևածագի։

Դրանից, օ՜, ծառ, այս հարավային քամու հոսանքից

Մանտրան՝ աղոթքը այս հավերժ կյանքի,

Իջնում քեզ վրա ու համակում է սիրտը շիվերիդ

Տիեզերական խոսքը.

«Սիրո՜ւմ եմ»։

Օ՜, բերկրությունն ինձ տանում է դեպի անսահմանություն,

Եվ բոլոր-բոլոր ակնթարթները

Տարրալուծում է հավերժությունը։

Աչքերս կարծես ուրիշ աշխարհից,

Ուրիշ կյանքից են

Նայում ինձ վրա՝

Հրապուրելով գիտակցությունս

Առ տարածությունն անսկիզբ – անվերջ։

Եվ ոլորտներից անհասանելի թռչում է ինձ մոտ

Ստեղծագործության մշտնջենական խոսքը.

«Սիրո՜ւմ եմ»։

Արևածագին աշխարհարարման

Լույսի բանբերը՝ ճառագայթն անբիծ,

Նախասկզբնական այդ խոսքը տարավ

Տարփողեց բոլոր երկինքներով մեկ։

Դարակազմության առաջին պահին

Կենաց օվկիանի անլուր հեղեղի ալյաց հորձանքում

Տարուբերվում էր խոսքն այդ Մանտրայի։

Իմ վշտատրտում բաժանումների երկինքների մեջ,

Կենաց օվկիանի անապատային ափերում ամա

Խոսքն այդ օրեցօր կերտել է համառ

Ոսկե փայլի մեջ ցանկալի կերպար։

Ու թող որ այսօր, աղջամուղջի մեջ արևամուտի,

Բոլոր մտքերն իմ, բոլոր տանջանքներն ու տագնապները

Միախառնվեն, խտանալով մի գիտակցության մեջ,

Եվ երեկոյան միայնակ աստղի նման շողշողան

Բերկրանքով կենաց խոսքի.

«Սիրո՜ւմ եմ»։

*

Հավերժական Ճամփորդը

Ամբոխվելով, ելան նրանք անցյալներից մառախլապատ։

Որոնելով ու բանելով,

Անցան նրանք շքամուտքով

Այն հեռավոր, վաղնջական ժամանակի,

Որի խարխուլ դարպասները նման էին

Չվերծանվող ինչ-որ տառի,–

Անհետացած այբուբենից

Նախալեզվի։

Նրանք ռազմի ճամփաների ճամփորդներ են։

Եվ ձգվում է նրանց ճամփան հավերժական

Դեպի օրը դեռ չբացված։

Պատերազմը չի դադարում։

Հավերժական ժամանակն է թմբկահարում։

Եվ դարերի դոփյուններից

Սասանվում է մոլորակը,–

Կեսգիշերին շնչառությունն արագանում,

Եվ անտարբեր մարդու հոգում

Մահը դառնում է ցանկալի,

Եվ դառնում են ունայնություն պատիվ ու գանձ։

Նրանք, որոնց երակներում եռեփում էր պոռթկումն անսանձ,

Որ ելել են առանց անգամ ետ նայելու

Եվ ճամփաներ բացել համառ,

Մարտնչելով ընդդեմ մահվան –

Դեպի մեզ են գալիս ահա։

Սակայն նրանք, որ կառչել են իրենց խղճուկ հյուղակներին,

Օ՜, կենդանի դիակներ են,–

Համր ծովի ավազային մեռյալ ափի

Լռությունն է իջել նրանց գյուղակներին։

Այդ ժանտահոտ շիրմատանը,

Շրջապատում տեսիլքների,

Ո՞վ իր համար տուն կշինի,

Եվ  այդ տանը ո՞վ կմնա, բոլոր ցավերն ո՞վ կտանի

Մինչև պահը իր աչքերի մայրամուտի։

Անձավային իր անցյալում

Մարդուն բաժին հասավ կանգնել

Երկրագնդի ճամփաների խաչմերուկում։

Ճամփորդական կահ-կարասին իր իսկ մեջ էր, երազներում,

Ուղիղ ճամփի մեջ էր մարդու ճամփորդական կահ-կարասին,

Բայց հազիվ էր գծագրել տան պատկերը նա ավազին,

Ու պատերն էր աղյուսներից շարել հազիվ,

Եվ կտուրը պիտի արդեն բարձրացներ,–

Հաջորդ օրը

Տունը շնչում էր անցքերով հազարավոր։

Չհասցրած հիմքը դնել ամբարտակի՝

Ջրհեղեղը քշեց-տարավ հանկարծակի։

Գիշերն ի լույս նա բարիքներն իր հաշվարկեց,

Եվ արդյունքում, առավոտյան,

Սնանկացավ մի վայրկյանում ամբողջովին։

Աշխարհի յոթ շուկաներից նա ձեռք բերեց կարողություն,

Սակայն լափեց հրդեհը մի ակնթարթում։

Եվ ցանկությունն ունենալու

Ածխացավ իր կրակի մեջ։

Ծեսը նրա, կենսակարգը, օրենքները, վանդակները, շղթաները,

Օ՜ թաղված են շիրմատանը

Անհետացած ժամանակի։

Ու մի անգամ, լույսը մարած,

Նիրհում էր նա կացարանում իր սեփական,

Հանկարծ մթնում, թփուտներից,

Մի կերպարանք անկերպարան,

Գազանի պես արյունարբու,

Ցատկեց վրան,

Կառչեց կրծքից և սկսեց խեղդել նրան։

Ու վեր թռավ մարդը զոռով,–

Մղձավանջի մագիլներից ազատվելով։

Ջարդեց գինու անոթը լի և մի անզուսպ կատաղությամբ

Պատառոտեց դրասանգը ծաղիկների։

Ահա կրկին, ահա նորից թավուտներով չտրորված,

Եվ լպրծուն հետքով արյան, դարից առաջ անցած,

Արգելքները խորտակելով,

Նա շարժվում է առաջ՝ դեպի տարածությունն անուղեծիր,

Եվ դեռ անհայտ ու անանուն

Աշխարհների հեռուն։

Եվ համաչափ սրտի զարկին, տրոփում են բառերն անդուլ.

“Առաջ գնա, մարտնչելով,

Առաջ գնա, մարտնչելով”։

Ո՜վ, դու՝ ճամփորդ հավերժական։

Թող չպատրի վաղանցավոր համբավը քեզ,

Եվ հոգսերի վերջի հույսով քեզ մի մխիթարիր։

Ո՜վ, դու՝ որդիդ դժբախտ մարդու,

Որ լքել է տունն իր անհույս,–

Այն տատասկոտ ճանապարհին,

Որով թռչում-սլանում է ժամանակի կառքը հեռուն,

Հաղթողները հաղթանակի ցնծությունից գլխակորույս՝

Արդեն քանի՜ անգամ ընկել են դիտապաստ այս աշխարհում,

Որ խեղում է մարդու ոգին արարչագործ։

Քանի՜ անգամ մարդը անկուշտ

Ուղևորվեց իր նվաճած աշխարհների սահմաններին

Կանգնեցնելու պարիսպները իշխանության,

Եվ ի՞նչ։ Նորից, ինչպես առաջ,

Անչափելի վաղեմության ժամանակի հեռուներից,

Ելան հզոր ջոկատները զինավառված՝

Խորտակելով պատ ու պարիսպ

Եվ փշրելով ամեն սահման գրանիտե,

Թե անցնում են մինչև անգամ գագաթներով լեռնապարի։

Հավերժական ժամանակն է թմբկահարում.

“Առաջ գնա, մարտնչելով,

Առաջ գնա, մարտնչելով”։

*

Հոգիս տարրալուծված է

Սպասում ես դու դռան ետևին իմ ննջարանի,–

Երկմտանքի մեջ,– ներս մտնե՞լ, ինչպես նախկինում, թե՞ ոչ։

Ես լսում եմ թույլ ծլնգոցը քո ապարանջանի,

Եվ դռան խորշից

Երևում է ինձ

Հովից օրորվող թրծած կավագույն փեշը սարիիդ։

Չեմ տեսնում ես քեզ,

Տեսնում եմ սակայն,

Որ մայրամուտի ճառագայթների մատիկներն անտես

Քո ստվերն առել ու նկարել են

Իմ ննջարանի հատակին փայտե։

Եվ քո սարիի եզրանախշի տակ տեսնում եմ ահա

Քո ոսկեթխլիկ ոտքերը երկչոտ ու շփոթահար –

Ներս անցնե՞լ, թե՞ ոչ։

Բայց քեզ չեմ կանչի։

Հոգիս մասնատված, տարրալուծված է,

Ինչպես անլուսին երկնակամարում ծուխը մշուշի,

Ինչպես ամպերը անձրևից հետո –

Երկնքում լուծված։

Սերս նման է

Սողանքների տակ մնացած դաշտի,

Որ հողագործն է լքել – հեռացել։

Եվ բնությունը լուռ ու անտարբեր

Առել է նրան իր տերության մեջ։

Սողանքն իր համար աննկատելի

Վաղուց ծածկվել է խոտով կուսական,

Եվ վայրաճ թփերն ու ծառերն այնտեղ

Ճյուղերով իրենց միահյուսվել են մոտիկ անտառին։

Սերս նման է

Այն դալկահայաց վաղորդյան աստղին,

Որ իր մարմրող ճառագայթները

Տարրալուծում է լուսափայլի մեջ արևածագի։

Սահմաններ չունի այսօր իմ հոգին։

Եվ դու, երևի, ինձ չհասկանաս։

Հանված են բոլոր նշաձողերը,

Ջնջված են բոլոր հետքերը նրանց։

Հոգիս փշրված, տարրալուծված է,

Եվ հավաքելու, նրա երբեմնի ամբողջությունը

Վերադարձնելու կապ ու կաղապար չես կարող գտնել։

*

Ո՜վ իմ անցյալ, անհաջողա՜կ իմ ուղեկից, թափառում ես դու իմ հետքով։

Ստվերների բազմությունը` իմ անպտուղ երազների օթևանից,

Ինձ հետ են միշտ և ձգո՜ւմ են, և ձգում են ինձ դեպի ետ:

Քո *սիտարի  մեղեդիները հնչում են այնպես աղոտ ու հուսահատ,

Ինչպես մենակ մեղվի բզզոցն անտառի մեջ ծաղկաթափված։

Իմ անցնելիք ճանապարհին պառկում ես դու ստվերի պես,

Ինչպես լեռը մայրամուտին` անպարագիծ լույսերի մեջ

Անպարզորոշ ու դեղնաներկ։ Պատառոտի՜ր սարդոստայնը

Ցնորքներիս և ազատի՜ր դու իմ հոգին, դու, որ Մահից

Գողացել ես ալմաստները տառապանքիս և ծիածանն իմ անկատար

Երազների։ Դրանք հիմա դու Մահվա՛նը ետ տուր կրկին:

Աշնանային հեռահայաց երկնքի մեջ կապտավճիտ

Հնչեց սրինգը թախծալի – դա մի հավերժ թափառական

Տուն է դառնում առանց բեռի – նրա հետքով ե՜ս եմ գնում:

*Սիտար – երաժշտական գործիք

Թարգմանությունը՝  Գագիկ Դավթյանի