Արմինե Բոյաջյան․ «Նկարում եմ նապաստակ (location- ծառի տակ)»

Արմինե Բոյաջյան

Մենք մի օր անպայման վերադառնում ենք մանկության նկուղ` մենանալու մեր ամենալուսավոր անձկությունների հետ, մերձենալու այն կետերին, ուր ամենաանբասիրն էինք: Հիշողությունների հայելին մեր ապրածի արտացոլանքն է, ուր խոր կնճիռների մեջ ամենահարազատ մարդիկ միշտ էլ գտնում են մեր մանուկ հայացքը` ծերացող դեմքի, բայց անսահման սիրելի մեր դիմագծերում դեռ չվերացած` անթարգմանելի միամիտությունը:
Սույն վիպակը տիեզերագնացություն է դեպի Մանկության մոլորակ, ուր հեղինակն ընթերցողի առաջ մերկացնում է իր Հիշողության արգելոցը. հուշեր կան, որ հավերժ դաջվում են մեր հայացքում և ժայռացնում մեր սիրտը:
Ամենաազնիվ գրականությունը սրտի հացենիներից է սկսվում` սնելով հոգևոր քաղցը:
Բոլոր ժամանակներում մեզ պաշարող և ամենաչծերացող ապրումը կա ու կլինի Կարոտը, որով ծնվում ենք և դրա հետ խառնվում հողին, որին սերտաճում է մեր բաժին կարոտի սերմը...
«Նկարում եմ նապաստակ  (location- ծառի տակ)» վիպակը ափեափ կարոտի մեկնություն է` արձակ ապրումի արևներով:

Գրող, թարգմանիչ Մարգարետ Ասլանյան

***

«Իմ նապաստակը»

Այս վիպակը ծնվել է հազար ինը հարյուր ութսուներկու թվականին: Մենք միասին ենք ծնվել:

Թեև գործը գրվել է իմ հիշողական ողջ պաշարի հիմքի վրա, բայց չեմ կոչի ինքնակենսագրական. ես դեռ մի հարյուր տարի ունեմ մեմուարներ գրելու համար: Սա իմ հեքիաթի պրոյեկտումն է թղթին, սա հե´նց իմ հեքիաթն է` մարմնավոր, այն նապաստակը, որ ամենքս նկարել ենք մեր բաժին ծառի տակ: Աչքերն իմն են. պատմողը ես եմ, բայց դրանք կարող են լինել յուրաքանչյուրինը: Սա այն պահարանն է, որտեղ ես կախել եմ իմ մարդկանց, իմ պատմությունները, իմ գույները:

Վիպակն ունի հատուկ կառուցվածք: Պատումները բաժանել եմ ըստ հիշողության տեսակների` հաշվի առնելով նրանց բովանդակությունն ու «ինչպես»-ը, վերածելով առանձին ու, միևնույն ժամանակ, իրար հետ սերտ կապ ունեցող բլոկների:

Այստեղ ամենահերոսը հայրս է, ում ես կորցրեցի տասնչորս տարեկանում, և քսաներկու տարի շարունակ ուզում եմ խոսել նրա մասին անընդհատ ու բոլորի հետ:

Արմինե Բոյաջյան

***

«Քարի տակ քնած են օձերս…» 
հատված «Նկարում եմ նապաստակ  (location- ծառի տակ)» վիպակից

Իմ պեչենիներն ամեն օր պակասում էին ուղիղ երկուսով: Մի դուռ բաց մնաց: 

-Այն դուռը, որ Ես բացում եմ, ոչ ոք չի կարող փակել, և այն դուռը, որ Ես կփակեմ, ոչ ոք չի կարող բանալ… Առաջին անգամ ես բախվեցի այս ճշմարտության հետ: Ամբողջ բակով, մեծ ու փոքրով անկարող եղանք էդ դուռը փակելու: Ապակե մի բան կոտրվեց մեր տաք բակում, փշուրները հավաքել չեղավ: Մեր հեքիաթը կապվեց:

 -Պապ, ասա´, ինձ բաղեր չեն տանում: 

-Բաղերում ի՞նչ ես կորցրել: 

-Օձ եմ ուզում բռնել:

 -Օ՞ձ:

 -Չէ˜, լորտո´ւ: Լորտուն չի կծում, պա´պ: 

-Ինչի՞ էրեխուն բաղեր չեք տանում: 

-Պապ, տղերքով ենք գնում, իրան ո՞նց տանենք, - ճմրթեց դեմքն ավագ եղբայրս. նա դեմք ճմրթելուց լավ էր:

 -Չեղա˜վ, սև շունիկ, տղերքի հետ քեզ ո՞նց տանեն: 

Արտակն ու Արսենն ուրախ-ուրախ վազեցին դեպի դուռը: 

-Էդ ու՞ր, - լսվեց հորս ձայնը: 

-Բաղեր, - կմկմաց միջնեկը: Նա ազնվությունից միշտ կմկմում էր: 

-Չեղա´վ, դուք տղերքի հետ չեք գնա, բա՞ ձեր քույրը: 
Դեմքս պսպղաց, արտասուքս հետ գնաց. դրոշակն իմն էր` ինչպես միշտ: Աչքիս տակով տնտղում էի նրանց դժգոհ դեմքերը, ծիծաղս հազիվ էի զսպում. ամեն մեկը ոնց որ մի թթված լիմոն: Ամբողջ ճանապարհին փնթփնթացին: 

-Եթե շարունակեք հետս մունաթով խոսել, պապային կասեմ: 
Վե´րջ: Ես ասացի իմ կախարդական նախադասությունն, ու ամեն ինչ իր տեղն ընկավ: Բաղերից հետ եկանք, հետներս էլ չորս-հինգ լորտու` չորս-հինգն էլ վզիս փաթաթած: Բակում ո՞վ չէր սիրում բաղեր իջնել. բոլորիս օձ բռնելու տեղն էր: Լենինգրադյան փողոցը մի կերպ անցնում էինք (լայն էր, մեքենաներն էլ` շատ), տրամվայի գծերն անցնում էինք ու… Հիմա էնքան շենք ու տուն են սարքել, բաղերից բան չի մնացել: Մի քիչ շատ փող ունեցողներն իրենցով են արել էդ տարածքն ու անուն դրել` «Նոյ» թաղամաս: Մեր գրականության ուսուցչուհին պատմում էր, որ էդ բաղերը ձգվել էին մինչև Քանաքեռ ու եղել էին Խաչատուր Աբովյանի կա´մ պապու, կա´մ հոր անձնական այգին, լավ չեմ հիշում: Հասա տուն, ամեն մեկին մի տարայի մեջ տեղավորեցի ու հերթով շարեցի լոգարանում: Երեկոյան մի մեծ ժողով էր. մայրս, ալրաթաթախ կանգնած հյուրասենյակի կենտրոնում, բողոքի ակցիա էր սկսել.

 -Առավոտյան ես էդ օձերին չտեսնե´մ: Վախենում եմ: 
Վերջին բառը փոխեց հորս որոշումը, ես դա նկատեցի: Հայրս նայեց ինձ, ժպտաց: Վերցրեցինք օձերին` իրենց «բնակարաններով» ու իջանք բակ: Մեր բակում մի մեծ քար կար: Հանրահայտ էր քարն այդ: Կողքի բակերից մարդիկ պայմանավորվելիս ասում էին` «կլինեմ քարի մոտ»: Հայրս բարձրացրեց քարը, օձերին հերթով շարեց: 

-Թո´ղ քնեն: -Պապ, բա ի՞նչ են ուտելու: 

-Առավոտյան կկերակրե´նք: Մաման եթե չվախենար, մենք օձերին էս քարի տակ չէինք պահի, հասկացա՞ր: 

-Ըհը´: Ես հենց սկզբից էլ հասկացել էի: Շատ մարդ է վախենում օձից: Իսկ ինձ համար նրանից սիրուն կենդանի չկա´: Ու ամենից շատ օձը գրավիչ է նրանով, որ ոտքեր չունի, բայց բոլորից սիրուն է շարժվում: Օձը միշտ էլ գրավիչ է եղել: Դա ժամանակին նույնիսկ սատանան ֆայմեց, երբ կերպավորվեց ու շշնջաց առաջին կնոջ ականջին: Պարզվում է` հե´չ անխելք չէ. հասկացել էր, որ կարևոր բաներ փոխելու համար հարկ կա´ շշնջալ կնոջ ականջին, ու, որ կինն անպայման կգայթակղվի անոտ սողունի գալարքով: Իմ օձերը սովորական օձեր չէին. ես ամբողջ գիշեր նրանցից ամեն մեկի համար անուն հորինեցի` իսկական անուն, որ կարող էր ունենալ ցանկացած մարդ: Երկար մտածելուց հետո որոշեցի անուններն ընտրել տեսածս ֆիլմերից: Առավոտյան դարձյալ արթնացա շատ վաղ: Վերցրեցի թուղթ ու գրիչ, առանձին-առանձին, վայելչությամբ, չակերտների մեջ գրեցի օձերիս անուններն ու գնացի ուղիղ ծնողներիս ննջարան: Ամեն առավոտ ես վաղ արթնանում էի, որպեսզի չորսիցս հենց ե´ս հասցնեմ առաջինը մտնել հորս վերմակի տակ, քանի դեռ նա անկողնում է: Հարմար տեղավորվեցի ու թաքուն ցույց տվեցի ձեռքումս արդեն քրտնած, թրջված թղթերի կույտը: Հայրս ինձ իր բոլոր բջիջներով էր զգում` միանգամից գլխի ընկավ, թե ովքեր են Ջեքը, Սեմը, Նինան ու Լավաշը:

 -Բա չենք կերակրելո՞ւ: 

-Անպայմա´ն: Գնում ենք… 

Ամեն օր, օրվա մեջ հարյուր ու հազար անգամ հայրս այնպես էր անում, որ աչքերս ժպտան: Ինձ թվում էր` նա ապրում է, որ ես ժպտամ: Երեկո էր: Պատշգամբում նստած մածնաբրդոշ էինք ուտում` ծիտիկներով եզրագրված կապույտ խոր պնակների մեջ: Մեր տանը մածնի ժամ կար, երգի ժամ, գիրք կարդալու ու խաղի ժամ: Նստում էի հորս մեջքին ու… էնքան էի քշում, մինչև հոգնելս: Ես էլ հո հոգնել չունե˜մ: Ու մեկ էլ ծալպատակ էինք լինում խալու վրա, հանկարծ հեռվից, Քարաթափի թաղից աղմուկ-աղաղակ էր գալիս, խումբ-խումբ տղերք էին վազուվազ անում, ակոսաջուրն առնում դույլերի մեջ ու շաղ տալիս իրար վրա, ում դույլն էլ դատարկվում էր, քարերն առած ընկնում էին իրար հետևից էնքան, մինչև նեղ ու վեր ձգվող փողոցն ավարտվեր: Հասնում էին փողոցի տուտը, նայում իրար երեսի, քարերը դեն շպրտում ու հռհռալով ցած իջնում… Էն Մեյդանն էր, էն Սուրբ Գևորգ եկեղեցին, խաչ հանող դեդիները` քիշմիշ շալերն ուսներին, թև թևի ընկած, բուռնութին մանր ծաղկավոր ժակետի գրպաններում պահ տված, մրմնջալով, բամբասանք անելով… էն էլ Շեյթան-Բազարը, դերձակ, բեղավոր բոյ-բուսաթով Պողոսովը, որ այծեմազ ժիլետ էր կարում` սև, սպիտակ ու չալպուտուր, հետն էլ գլուխ գովում` «շուն սովետի համար չե´մ աշխատել ու մինչև մեռնելս էլ չե´մ աշխատելու»… էն էլ պստիկ աղախնատունը` կաթնագույն վարագույրներով ու կաթի անուշ-մեղուշ հոտով… Ու ծովանում էր թամամ աշխարհը, լցվում մեր տուն, լուսամուտների ապակիները զրնգում էին, մեր ձենն օղակվում, գնում էր հեռուները… Միամիտ երեխա էի. կարծում էի, թե ձենս գնում-հասնում է մինչև հենց Քարաթափ, կարծում էի` երգափունջը ձեռքիս ուր որ է կտեսնեմ նրան, էն պատկերը ղալամով քաշածին, ում դիդարի պես ո´չ հայրս էր տեսել, ո´չ ես, ո´չ էլ երևի որևէ մեկը… Ձենս հասնում էր քարի տակ քնած օձերիս` իմ Ջեքին, Սեմին, Նինային ու Լավաշին: Նրանք, անխո˜ս, հեռվից հեռու ճանաչում էին իմ ձայնը: Բոլորն ասում են` կապիկն ամենախելացի կենդանին է: Ես վստահ եմ` օձն է բոլորից խելացին: Դանդալոշ կապկի խելքը ո՞րն է… Պարզապես բնազդն ուժեղ է, իր բողազը լցնելու համար օրերից մի օր երկու արկղ է դրել իրար վրա ու հասել առաստաղից կախված բանաններին: Պոդումայե˜շ… Գիտնականներին էլ էդպիսի անհեթեթ պատմություն է պետք, վերցնեն, ճոռոմ բառահյուսք անեն ու գյուտի տեղ մարդկանց վրա սաղացնեն: Էս խեղճ ու կրակ մարդն էլ` հողից շինված բա˜ն` ո˜վ, ի˜նչ ասում է, հավատում է: Երեկոն խաղաղվեց: Մենք մեր քնելու ժամը գիտեինք. էկրանից անհետանում էին խոզուկը, նապաստակն ու Նոնա մորաքույրը, բռնում էինք ննջարան տանող ճանապարհը: Պատուհանից դուրս նայեցի` անլույս էր, մութն էլ` շատ ու թանձր: Օձերս խաղաղ քնած էին քարի տակ: