Պատրանքը մեռնում է, երբ կացիններն են ապրում:
Պատրանքը
չի մեռնի, եթե չսպանեն նրան:
Ոչի´նչ չի
մեռնի, եթե սպանո´ղ չլինի:
Կան նարնջագույն
կացիններ, որոնք գեղեցիկ են, բայց հորինված սպանելու համար: Հերոսներ կա´ն, որովհետև
ամեն քայլի մեզ խեղդում է վեհի համար մեռնելու անհրաժեշտությունը. օղակ է դարձել: Բոլոր
օղակ դարձած լաթակազմ պարանները կախված են օդից, օդով, օդի մեջ… Հերոսն այն մեռնողն
է, ով մեռնելուց հետո ավելի´ է ապրում: Քրիստոսը մեռավ ճի´շտ այդպես: Մենք մահն ընկալում
ենք որպես կործանում: Մինչդեռ դա վերջ է հերթական:
Մաթեմատիկան ամեն ինչ հուշում է հարաբերությունների, կառուցվածքների ու հաջորդականությունների
մասին: Մաթեմատիկան կարևորում է այն ակնոցը, որով դու նայում ես հատվածներին, ուղիղներին,
օղակներին, պարաններին ու կացիններին: Մեզնից ամեն մեկը կարող էր ծնված լինել ի բնե
անոտ, անձեռք, անշրթունք, առանց հիշողության, անգիտակից, առանց քաղցելու բնազդի, առանց հոտառության: Բայց այդպես չեղա´վ: Անցյալը
տեսնելը պարգև է: Պարգևը չեն վաստակում, այն շնորհվում է: Ես վերանում եմ ռեալից, երբ
մտքով տեսնում եմ, թե Տերն ինչպես է ինձ սարքելիս
մի պահ կանգ առել, հոգիս վերցրել ափի մեջ ու մտածել` «ո՞վ լինի սա»: Ես ծնվեցի սիրուն,
կապրեմ սիրուն և ուզում եմ սիրուն մեռնել: Ուստի խնդրել եմ ինձնից հետո ապրողներին
սառած «ինձ»-ս փայտե տուփի մեջ չդնել: Մոխիրը թեթև է, ազատ, սիրում է քամիներ: Նախշազարդ
ու բարակավիզ սափորներ կան, որոնք գեղեցկացնում են մահը: Քահանաները սարսափած են: Նրանց
սերտած վարդապետությունը մերժում է դիահրկիզումը, որովհետև սպասում են Քրիստոսի երկրորդ
գալստին, երբ մեռելները կենդանության շունչ
կառնեն: Նեղմի´տ են քահանաները. նրանք չեն հավատում, որ եվան սարքվեց ադամի կողոսկրից,
չեն հավատում, որ փոշին կարող է մարմին հագնել, եթե Նա´ կամենա:
Կլսեն ու չե´ն հասկանա: Կնայեն ու չե´ն տեսնի:
Որովհետև նրանց միտքը թանձրացել է: Որովհետև նրանք բացել են իրենց աչքերը` չտեսնելու համար, նրանք բացել են իրենց ականջները` չլսելու համար և չեն կամենում բժշկվել:
***
«Բանակում
էի:
Նամակ գրող
չունեի:
Նամակ գրող
չունեի ու չէի իմացել, որ գիշերվա մի ժամի մայրս թաբաղը ղոլթուղին դեպի մառան էր գնացել, դռան շեմին ընկել էր, քունքը տվել սալաքարին ու տեղում մնացել: Հայր ունեի, ընտանիք ունեի, բայց
նամակ գրող չկա´ր, որովհետև էլ մա´յր չունեի: Գյուղում շատերն ասում էին` «պատմությունն
էդպես չի եղել, որ Սեփոն իր սիրած Նվարդի ծոցից գիշերով տուն էր մտել, կինն առաջն էր
դուրս եկել, հարց-փորձ, մարդը հերսոտած հրել
էր կնոջը, նա էլ գլուխը շեմին էր տվել ու…» հորս գիշերվա թաթախաղն էս անգամ էդպես էր
ավարտվել: Հայրս էս պատմության վերջում չէր տխրել: Պատմության վերջում որբացել ու տխրել
էի ես, տխրել էին մեռնող մորս` Զինայի աղջիկն
ու տղերքը: Դրանից կծկվել, մի բուռ էր դառել մորեղբայրս` վարժապետ Միքայելն ու ամբողջ
կյանքում ատել հորս: Բանակից տուն էի եկել, տեսել ոչ միայն մայրս չկա, այլ մորս փոխարեն
ծաղկավոր խալաթն հագած ուրիշ կին է ֆռֆռում, օրորոցում նորածին է պառկած, մի մատ ախպերներս էլ դաշտից ու հանդից էնքան սինձ ու խոտ են կերել,
տռզել, լախլախ եղած տանիքում նստել են: Հա´մ տուն ունեինք, հա´մ տաշտում` խմոր, բայց
սինձ էին կերել ու տանիքում էին, որովհետև էդ տանն արդեն ուրիշ խալաթ հագած ուրիշ կին
էր ֆռֆռում, որովհետև գյուղ էր, մեկը մեկին ճանաչում էր, ու հորս հարցնող չկար` «նախկին
կինդ ոնց մեռավ»: Բանակից տուն մտա, քրոջս ման եկա, չգտա… Փողոցում չմնալու, չփչանալու
համար տասնչորս տարեկան քույրս մի առավոտ տնից դուրս էր եկել ու Սամվելի հետ փախել:
Սամվելն ապրում էր Վանաձորում: Սամվելը քրոջս
բաժի´նը չէր: Քույրս կապտաչյա, կարճլիկ, բայց սիրուն աղջիկ էր, Սամվելը` հոգեկան հիվանդ:
Հարևանները պատմում էին, որ մինչև Սամվելի հետ փախչելը մեր գյուղից գնացքով գնում էր
Թիֆլիս, կուկուռուզի ալյուրի պարկը դնում ուսին, բերում, որ տան փոքրերն ուտեն, սոված
չմնան: Գնացել էր, եղբայրներս մնացել էին Աստծու ու դաշտերի հույսին:
Բանակից
եկա, ոչինչ իր տեղում չգտա: Այգին խոտով լցվել էր, մոլախոտը բարձրացել մարդաբոյի, աղտուկեղտ
– շնաճանճ – բզեզով վխտում էր տունն ու դուռը: Բողարն ու Գամփռը, դունչները քարերին
քսելով, իրենց լակամաններն էին փնտրում: Թութը ծառերից թափվել էր, լցվել բակով մեկ,
ցեխաշիրա դարձել, ոտքի հետ գնում էր: Մայրս թե լիներ, խնամքով, հատ-հատ կհավաքեր, կլցներ
պղնձե մեծ կաթսաները, օջախ կաներ, կդներ կրակին, դոշաբ կեփեր, ձմռանը կտար մեզ, կխմեինք:
Բայց չկա´ր, թթի
մրուրն ու
ագռն էլ շան ոտի հետ գնո˜ւմ էր: Էդ հսկա շերամածառերը տնկել էր հորս հայր Աբրահամը:
Լոռվա կողմերում թթենի քիչ կհանդիպես. արևի ջերմությունը չի հերիքում, որ թութը քաղցրանա:
Բայց Աբրահամն ուներ երեք որդի ու երեք ծառ էր տնկել իրար կողքի: Երեքից երկուսը սպիտակ
թութ էր տալիս, մեկը` մուգ վարդագույն: Վարդագույնը քիչ թթվաշ էր. մինչև հասնել էր
ուզում, ամառն ավարտվում էր:
-Այ, ծոծե´մ
կատարդ, - ասում ու ման էր գալիս էն թազա խալաթավորը: Թազա խալաթավորը կողքի գյուղից
էր, բարձրահասակ, տղամարդու արտաքինով, մեծոսկոր: Խոսում էր շուտասելուկ կարդալու պես:
Բնածին ցիստիտ ուներ: Օրվա մեջ հարյուր անգամ կտեսնեիր ձեռքով իրեն բռնած զուգարան
էր վազում: Շատ ժամանակ չէր հասցնում, ճաշի
կաթսաների մեջ էր միզում: Հայրս, որ փաթուսխի պես մաքուր, ամպակ մորս գործին պահակ
էր, ստուգատես ու արածին անհավան, էդ կաթսաների
մեջ եփած ճաշն ուտում էր, խալաթավորի ձեռքերն էլ` պաչում: Հորս պապը, պապու պապն եղել
են քյոխվեք` գյուղի ամենաունևոր մարդկանցից: Նա էլ ջաղացներն ուներ, բայց մայրս մեր
«ուտելու ժամին» եղած մի կտոր հացը կիսում էր հինգ հավասար մասի: Իր բաժինն էլ սեղանի
փշուրներն էին, որ ցամաքած ձեռքերով հավաքում
էր ու արագ կուլ տալիս, որ չտեսնեինք: Ջաղացի
ալյուրը մերը չէր, ջաղացի ալյուրն էն Վաղիկի կին Նվարդի տղերքինն էր: Էն Նվարդի, ում ծոցից գիշերով տուն էր մտել, մայրս թաբաղն անթատակին
առաջն էր դուրս եկել, հարցուփորձ արել ու…
Ո´չ մորս
մահն էի իմացել, ո´չ հորս` խալաթավորի հետ ամուսնանալը: Նեղվել, նեղսրտել էի, բայց մտածել` հեշտ բան չէ մեր մի բուռ գյուղից էդ
հեռու-հեռավոր Բաշկորտոստան գիր ուղարկելը: Ուֆայում էի ծառայում: Էդ տարիներին էդպես
էր, հայի, ռուսի, ուզբեկի, դաղստանցու, բոլորի հայրենիքը Սովետական Միությունն էր: Էդպես էին խաբե´լ բոլորիս: Էդպես էինք հավատացել
բոլո´րս: Հիմա էդ հեռու-հեռավոր տեղից եկել էի տուն ու տեսել, որ մայրս չկա, մորս փոխարեն
ուրիշ խալաթավոր կին է նստած` կուրծքը նորածնի բերանում, դեռահաս ախպերներս էլ տանիքում
կաթբանջար են «որոճում»: Կաթբանջարը համով է, թե տանիքում չուտես, հում չուտես, կաթի մեջ եռացնես, քամես, յուղի մեջ տապակես, լավաշով
փաթաթես ու ուտես:
Տանիքից
եղբայրներիս հավաքեցի, ոտքով հասանք Երևան, տեղավորվեցինք «տրամվի պառկի» մոտ սեփական
տներից մեկում` վարձով: «Տրամվի պառկը» կրկեսի
մոտ էր, Երևանի կենտրոնում: Էդ տարիներին էնտեղ էին ապրում քաղաքի հեղինակություններն
ու անունով տղերքը: Գյուղից նոր եկածի համար վտանգավոր թաղամաս էր: Ո´չ գումար ունեի,
ո´չ թուղթ, ո´չ փոխնորդ հագուստ: Ես էի ու իմ զինվորական համազգեստը, որ
լվանում
էի ամեն երեկո, փռում արևին, չորացնում, հագնում: Բացի դա, էդ երեխաներին կերակրել,
հագցնել էր պետք, տան համար վճարել էր պետք: Տանը եղբայրներիս պատմություն, թվաբանություն
ու աշխարհագրություն էի սովորեցնում: Հետո հասկացա, որ անուսում հեռու չեմ գնա, գնացի
պոլիտեխնիկական ինստիտուտ, խնդրեցի, հատուկ քննություն անցկացրին` ռուսերենով. հայերեն
տառերը չգիտեի: Ընդունվեցի: Ցերեկները դասի էի գնում, գիշերները կայարանում գնացքի
վագոններից երկաթ էի դատարկում: Պատասխանատվությունը մեծ էր, վախ կար. եղբայրներս փոքր
էին, շրջապատն` աննպաստ: Մի օր դասից տուն եկա ու տեսա` փոքր եղբայրս թաղի բեսեդկայում
նստած քարտ է խաղում` սեկա` գրազով: Արյունը գլխիս խփեց, առանց ինձ հաշիվ տալու բոլորի
մոտ էնպես ապտակեցի, որ մինչև հիմա երեսին հինգ մատիս տեղն երևում է:»
Ամեն երեկո
ես լսում էի այս պատմությունը: Հայրս զգույշ
մարդ էր, միշտ գիտեր ինչ խոսել, ինչպես խոսել, որ մեզ համար թանձր չլիներ, բեռ չլիներ,
բայց նա երբե´ք, ո´չ մի օր չմոռացավ այս պատմությունը.
իր ոդիսակա´նն էր: Ամեն երեկո թացացնում էր աչքերն ու պատմում: Կայացավ, ունեցավ, կորցրեց,
գտավ, բայց սա կնքվա´ծ էր սրտում: Հորս հայրը խալաթավորից ուներ երեք տղա, երկու աղջիկ: Մենք նրանց սիրում
ենք այնպես, ինչպես սիրում ենք մնացած հորեղբայրներիս ու հորաքրոջս. հայրս էր այդպես
ուզել, այդպես ենք սովորել: Չգիտեմ` ներել
էր հորը, թե ոչ, բայց ամեն ուրբաթ գնում էր գյուղ` տեսության, տարվա մեջ մի քանի անգամ
մեկ շաբաթով, տասն օրով նրան մեր տուն էր բերում, պահում: Հայրս գիտե´ր սերմի օրենքը:
Դա իմ ամենամեծ ժառանգությունն է:
-Պա´պ, պա´պ,
էն խոզի պատմությունը կպատմե՞ս:
-Դե˜, խոզ
էր էլի˜, զորամասի պատի երկայնքով անցնում
էր, ես էլ չէի տեսել, կազառմի պատուհանից եռման ջուրը լցրի դուրս, ուղի´ղ խոզի վրա:
Խեղճ կենդանին ճղճղալով ո˜նց էր փախչում…
-Հետո՞:
-Հետո էն,
որ էդ օրը սովորեցի այլևս պատուհանից ոչինչ չթափել:
Էս խոզի
պատմությունն էր երևի, որ ամեն օր ինձ զվարճացնում էր, իսկ նրան տանում դեպի իր մեծ
ցավը, դեպի այն երեկոն, երբ բանակից եկավ, տունն ու հացատունը չգտավ...
«Ո՞վ եմ
ես», - հարցնում ենք մենք` հունական ու չհունական ողբերգությունների բոլոր հերոսներս:
Այս հարցի պատասխանն է որոշում վախճանը:
Անտիգոնեն
գտա´վ եղբորը թաղելու ձևը:
Մահը մաքրման
միա´կ միջոցն է: Ճիշտ այդպես մեռավ Քրիստո´սը:
Մահը փուլերից
երկրորդն է: Նրանցից մեծը հառնումն է` հարությունը: Գերեզմանները պիտի դատարկվեն. դրանք
ժամանակավոր են:
Այդպես պետք
է մեռնենք մե´նք: Այդպես պե´տք է մեռնեն բոլորն ու ամեն ինչ: Հավերժական է այն սկիզբը,
որը և´ վերջն է:
Մեռնել կարելի
է: Սպանե´լ չի կարելի. կացնի սպանածը հառնել չունի´:
Թույլ մի´
տուր, որ քեզ սպանեն:
Комментариев нет:
Отправить комментарий