Թեոդոր Ռյոթքե. բանաստեղծություններ

Թեոդոր Ռյոթքե (1906-1963 Սագինո, Միչիգան, ԱՄՆ)

Տխրություն

Ես գիտեմ տուփերի մեջ խնամքով դարսված

Մատիտների դաժան տխրությունը,

Գիտեմ՝ թախիծը թղթակալի, ծակիչի ու սոսնձի,

Ամայությունն ու ցավը անթերի հիմնարկների-

Մենությունը զուգարանների և դատարկությունը

ընդունարանի,

Անհրաժեշտությունը սափորի և

անխուսափելիությունը տաշտերի,

Ծեսերը քսերոքսի, ամրիչի և ստորակետի,

Չվերջացող կրկնությունը առարկաների և մարդկանց,

Տեսել եմ՝ ինչպես է հիմնարկների պատերից

իջնում փոշին-

Ավելի նուրբ, քան ալյուրը, ածխափոշուց էլ մահացու,

Տաղտուկ կեսօրվա մեջ, համարյա անտես,

Նա թաղանթով է պատում եղունգները,

ունքերն ու թերթերունքերը,

Փառակալում միանման, օրինաչափ մարդկանց

գորշ դեմքերն ու մազերը:

***

Արթնացում

Երազում ես արթնացա, և արթնացումը ծավալվեց:

Ճակատագիրս է այնտեղ, որտեղ չկա կասկած և մեղք:

Սովորեցի նպատակս՝ քայլերիս մեջ:

Զգացմունքն է մտքի տերը: Եվ ի՞նչ տեսա

ներաշխարհում.

Գոյությունս պար էր բռնել տիեզերքում:

Երազում ես արթնացա, և արթնացումը ծավալվեց:

Ինձ հարազատ էակներից ո՞ր մեկն ես դու:

Թո´ղ օրհնվի´ Հողը այս պինդ և այս ճամփան հնարամիտ:

Սովորեցի նպատակս՝ քայլերիս մեջ:

Շո´ղն է տանում ծառը, բայց ո՞վ կասի՝ ինչպե՞ս:

Որդն է մագլցում պտուտաստիճանը:

Երազում ես արթնացա, և արթնացումը ծավալվեց:

Բնությունն իր բարձունքից դեռ խոսք ունի

Մեզ ասելու, անցիր ուղիդ եթերային

Եվ սովորիր նպատակդ քայլերիդ մեջ:

Այս ցնցումը՝ կայունություն, և իմացիր՝

Ինչ որ ընկավ՝ մշտական է և մոտ կարծես,

Երազում ես արթնացա, և արթնացումը ծավալվեց:

Սովորեցի նպատակս քայլերիս մեջ:

***

Հեռավոր դաշտ

Եթե հանդիպես մայիսյան երգահավի երգին,

Այնժամ կմոռանաս մահն ու ժամանակը

Ես ետ կգամ նորից՝

Օձի կամ կերկեռ թռչնի տեսքով:

Այն, ինչ սիրում եմ

Ձեռքիս տակ է միշտ,

Երկրի վրա, օդում:

Խորասուզված ծառի վրա՝ ջրի լռություն,

Մաքուր անդորրը հուշի մեջ մարդու՝

Եզակի քարից օղակվող կոհակ,

Որ սփռված է ողջ աշխարհի շուրջ:

Աչքերս սևեռված են գետի խորքին,

Ես նորոգված եմ իմ մահով,

Իմ մահվան մտքով…

Բոլոր վերջնական ձևերը

Բացահայտում են միայն հավերժը:

***

Մտորումներ Օյսթեր գետի մոտ

Ցածրադիր, կռախեցով ծածկված

փղագույն ժայռերի վրայով

Եկավ մակընթացության առաջին կոհակը,

Շարժվեց անաղմուկ դեպի ինձ,

Հոսեց ափի նեղ ակոսներով, ծածկեց

շարքերը մեռած քարախեցու:

Միչիգանյան առվի ապրիլյան առաջին շարժումը,

Քարե պրկունքի վրայով՝ դեպի մանր հոսանքները…

Այս ժամին,

Իմացության երկնի առաջին պահին,

Մարմինն ընդունում է մաքուր թույնը հոգու,

Ձեռք բերում մի կարճ պահ կտցարի անհոգությունը,

Խլահավի վստահությունը, ճապկանքը արքայաձկան:

Հիմա, այս լույսի մարման պահին,

Ճոճվում եմ առավոտվա շարժման հետ,

Օրորոցի մեջ այն ամենի, ինչ գոյ է՝

Ջրերի ծփանքից,

Կտցարների ճիչից խլացած.

Ես անդորրի մեջ եմ և թմբիրի:

***

Նորոգում

Գիշերային քամին է բարձրանում: Ապրում է հայրս:

Խավարն է կախվել հոգու ջրերի վրա:

Հանկարծ ինքնության վերծանում՝ որտեղի՞ց,

Թաց մի ուրվական խմում է ավիշը ողնուղեղիս,

Գիտեմ՝ սիրում եմ, բայց անգիտակից՝ որտե՞ղ եմ ես:

Տեսնում եմ խճաքարը տարածված,

Ասես գոյը կիսվեց երկու մասի,

Եվ ողջ շարժումը հոգու մերկացավ,

Ես գտա սերը և ամենուր եմ:

Սերն է փոխում ամեն ինչ: Արյունազրկիր բնազդս, սե~ր,

Այս ջրերը ընկղմում են ինձ խոր քնի մեջ, ուր թափառելով

Դեմքս կհամբուրի սուր քամին:

***

Հիշողություն

Սերն ամենուր է,

Սերն այն ամենն է, ինչ գիտեմ,

Դրսի աշխարհը մեռնում է իմ մեջ:

Եղջերուն խմում է աղբյուրի մոտ,

Եղջերուն և նրա փոքրիկը,

Երբ ես հետևում եմ նրանց,

Խոտը փոխվում է սև քարի:

***

Խառը շարքեր

1

Ծաղիկների համար՝ տուն: Տունը՝ տան վրա,

սիրո և անցած մեղքի համար…

2

Ես մտածում եմ ձագի մասին,

որ բնից ընկել է բարձր խոտի մեջ,

կրիայի, որ շնչահեղձ է լինում թափոնների մեջ խճուղու,

կաթվածահարի, որ անզգայացել է լողարանում,

իսկ ջուրը բարձրանում է,

բոլորը անմեղ, դժբախտ, մոռացված:

3.

Խավար ժամանակ աչքը տեսնում է,

ես՝ տեսա ստվերս՝ խորացող ստվերի խորքում,

լսեցի արձագանքս՝ արձագանքող անտառում,

տերն էի բնության՝ արտասվեցի ծառերի առաջ:

Հարատևեցի ճայի ու սարյակի,

բլրի գազանների և որջի օձերի միջև:

4.

Ես՝ գահընկեց հոգիս, մագլցում եմ ինձնից դեպի աշխարհ,

գիտակցությունս ինքս է ներս մտնում, և

Արարիչը՝ հենց միտքն ինքը,

մաքուր բացարձակն է ազատ շրջող քամում:

Կրքի շնորհիվ է ոգին մնում արթուն

և հույս փնտրում սիրո տառապանքում:

Մինչև հասնում ենք վերջնական ճշտման՝

այս անցումը մահից էլ այն կողմ,

այս պահը սիրո,

ուր բոլոր էակները կիսվում են իրար հետ՝

ուրեմն, ապրում:

Թարգմանությունը՝ Արտեմ Հարությունյան