Ռուզաննա Ոսկանյան. բանաստեղծություններ

Ռուզաննա Ոսկանյան (1989)

Դու կլինես միակը,

ով գեղեցիկ է

ու սիրում է ինձ…

Ու կարոտից ցնցվող սեղանին

հենված մարմինն իմ

կհիշի տապը ձեռքերիդ

ու երկինքը նույնքան մոտ կլինի,

որքան դին սառած

ու մեխակները սև ժապավենից կախ:

Երեկ կրակում էին ամբողջ գիշեր,

ու վրիպում էին ամբողջ գիշեր,

ու փախչողը դու էիր…

Միակդ,

գեղեցիկդ,

սուզվիր ջրի մեջ,

ու թող մամուռը մարմնիդ ձևն ընդունի,

կանաչ, կանաչ լուսաբաց իմ

տրորված…

Առաջին կրակոցից մեռար,

երկրորդից ցավ չզգացիր,

երրորդը տեղ չհասած՝

սյուն ձևացար:

Մարմինս քարշ տվեցի օտար քաղաքներ,

ու քեզ այնտեղ ճանաչողները

երազանքի կոպեկներ փակցրին վրաս:

Լուսաբացը ցավոտ էր

օտար երկնքի տակ,

գետնատարած լուսաբացը:

Էլ մի ցնցիր սեղանը,

հանգիստ թող մարմինն իմ կանաչած

ու խաչակնքիր…

***

Ինձ մենակ թողեք
իմ ծակ շորերի
ու իմ չորացած ծաղիկների հետ:
Հողը, ասում են, հիշողություն է,
որ մոռացում է թարգմանվում
հեռու, մեռած մի լեզվով.
հող լցրեք վրաս
ու մենակ թողեք
այս մերկ ծառի հետ,
որ ճանկռոտում է օդը վերևի,
օդը՝ ներսս դանդաղ ողողող,
ինձ մենակ թողեք
կմախք-ծառի հետ
ու անհետացեք,
ցնդեք օդի մեջ:
Հողը, ասում են, հիշողություն է,
որ տառապանք է
թարգմանվում ինչ-որ մեռած մի լեզվով.
օդից ձեռք քաշած մարդուկի համար
տառապելն ի՞նչ է որ.
ինձ մենակ թողեք
չորացած դեղին ծաղիկների հետ:


***

Տատս ասաց` ինձ արագիլն է բերել`

երկարոտ ու սև,

տատս ասաց` ինձ արագիլն է բերել

երկրից հեռու ու մութ:

Հիշել են տատս ու պապս հսկա

պատմությունը շաղգամի,

հիշել են վաղվա օրը,

որ հաստատ դժվար ու ծանր է լինելու,

հիշել են, հոգոց հանել,

մի մեծ շնորհակալություն ասել արագիլին

ու ճանապարհել երկիրը հեռու ու մութ:

Պապս գրկել է ինձ

ու զգացել ծանրությունը շաղգամի,

ու մինչ մենք դրսում

բանակցում էինք սև արագիլի հետ,

տարիներ են անցել խրճիթում քարե,

ու քարը դանդաղ փայտ է դարձել,

որ կայրվի մի օր պատահական հրդեհից:

Պապս դանդաղ գրկել է ինձ,

տատս քայլել է մեր կողքով, մեր ետևից,

տատս իր ստվերով փորձել է ծածկել մեզ

երկարոտ արագիլի հայացքից:

Ու մինչ մենք դրսում

ձմռան գալուստն էինք տոնում,

որ արագիլը բերեց իր հետ երկրից հեռու

(հեռու երկրներում միշտ ձմեռ է ու տաք),

տարիներն էին անցնում խրճիթում փայտե:

Ագռավը, որ արագիլ էր կյանքում նախորդ,

կռռաց հեռվում.

- Ջան,- ասաց տատս

շաղգամի հեքիաթի վախը ցրելու համար:

Իսկ շաղգամը դանդաղ աճում էր իմ մեջ.

պապս հողն էր փորում խորն ու մեծ,

որ թակարդ էր դառնալու

հեռվից եկող արագիլի համար:

Պապս շաղգամ էր փնտրում

հողի մեջ մեռած, հողի մեջ թաց,

հողի մեջ, որի վրայով քայլել էր մի օր:

Ու մինչ դրսում ձմեռ էր` տաք ու թաց,

խրճիթը այրվեց վերջնականապես:

***

Ծառը համառորեն մխրճվեց նստարանի մեջ
ու հայտնվեց երկուսիս արանքում:
Հազար տարի է անցել,
բայց կեղևից էլի քո հոտն է գալիս,
որ ներծծված է կաշվեխառն ժանգահոտով:
Ստվերի պես անհաղորդ
սահեցի փողոցներով.
ծանոթները տեսան ու ամաչեցին մոտենալ,
մեքենաները տեսան ու
հարկ չհամարեցին վրայովս չանցնել:
Վախ, Կիկոս ջան, վախ:
Դու մեծացար մանկատներում,
հայրդ եղավ տաղանդավոր ու սիրված
(զարմանալի զուգադիպություն),
հայրդ եղավ սիրված ու վախկոտ,
վախկոտ ու հիմար,
ամեն Աստծո օր ինքն իրեն կրկնող:
Խելացի, խելացի, խելացի,
կրկնվող տղամարդ:
Կրկնվող առավոտներից ու գիշերներից
հոգնած կին,
արի մեր տուն:
Տաք թեյի շուրջ
մի քանի դար կլռենք,
ու ոչ ոքի մտքով չի էլ անցնի
մի կողմ գլորել քարը
ու մտնել ներս:

***

Քեզ այսօր ոչ ոք չհիշեց.
դու էիր և հողը,
հողը՝ ծնկներիդ արանքում,
հողը՝ եղունգներիդ տակ,
գլխիդ մեջ հող,
աչքերիդ մեջ,
բերանումդ:
Կծու, թթվաշ, արցունքի պես խեղդող,
հողահամ,
հողագույն
հող:
Վերադառնալու ամենահեշտ ճանապարհը
(արյուն չունես, հող ես, հող),
հողի պես կապույտ,
հողի պես թաց,
հողի պես դու:
Քեզ այսօր ոչ ոք չհիշեց
ու վաղը չհիշեց,
տուն վերադառնալիս չհիշեց (տուն),
մատը երկինք տնկելիս
ու մեռավ կարոտից քո (մեռավ):
Հողի պես տուն,
հողի պես ճանապարհ,
հողի պես դու:
Ես սովորել եմ քեզ չհիշելու ձևը.
դու և հողը,
դու և հողը
ամենուր…

***

Ու թեև երկինքը ցեխոտ էր անտանելի,

ու ճանճերն էլ չափից դուրս շատ,

թեև կարոտից դեղնած օդը

սարսափեցնում էր բոլորին,

հատկապես ձայները գլուխները գցած բվերին

(գիշեր էր, գիշեր, սովորական գիշեր),

դու ժպտում էիր հիմարաբար.

ճաղերից այս կողմ աշխարհը կանաչ էր,

ծառուղին` անվերջ, անվերջ ձգվող,

ու Աստված նրա հետ, թե

սա էլ քեզ ոչ մի տեղ չէր հասցնելու…

Ծուխը սիրահար փիսիկի պես քսմսվում է մաշկիդ,

հետո սկսում է տանջել ծարավը,

ծուխը չի դադարում իրեն փիսիկ երևակայել,

ու ծարավը դառնում է պաթոլոգիկ,

չնայած ճաղերից այս կողմ

աշխարհը հիմարաբար կանաչ է…

Ու ծառուղին ձգվում է, ձգվում է անվերջ,

ու բվերը կռնչում են անդադար,

ճանճերը հազարներով պտտվում գլխավերևումդ`

կծոտելով օդը (ձախից, աջից, աջից),

չհամարձակվելով մոտենալ քեզ`

դրանով իսկ հուշելով, որ դու չկաս…

***

Դու ծերուկ էիր, ես՝ փոքրիկ մի աղջնակ՝

ինչ-որ հեքիաթում խճճված.

ժպտալ վաղուց էի սովորել

սերերիցս նախորդ,

սերերիցս՝ խաչմերուկներում հավասար տեղաբաշխված,

որ ինձ մենակ չզգամ մեքենայի անիվների տակ.

ժպտալ, ասենք, քիչումիչ գիտեի.

ժպտալ անձրևին՝ հարևանի սիրեկանին թրջող,

ժպտալ պատերին՝ ինձ հաճախակի մերկ բռնացնող,

ժպտալ հայելուն, որ վաղը ճերմակ սավանով կծածկվի,

ժպտալ…

Խաղում էինք.

ես փոքրիկ աղջնակ էի, ծովը մեծ էր, մեծ.

սպասել վաղուց էի սովորել,

լացել էլ քիչումիչ գիտեի

շնորհիվ սերերիս նախորդ,

շնորհիվ սերերիս ամենաբարի,

քո շնորհիվ.

խաղի վերջում դու նորից փոքրիկ տղա կդառնաս,

իսկ ես կմնամ այս հեքիաթում խճճված՝

ժպտալով ծղոտե գլխարկիս տակից…

***

"Թափանցիկ անձրևներ" գրքից

Որտե՞ղ ես…
Ես գիտեմ մի օր ճերմակ ամպը հեծած կգաս իմ ետևից,
իսկ ես տանը չեմ լինի թաց մազերով աղջնակի պես,
որ շրջում է փողոցներով
ու խնկաբույր երազներ է հավաքում մոռանալու պատրվակով …

Որտե՞ղ ես…
Յոթ մատներով երկնքին կառչած հրեշտակի պես
վախենում եմ անունդ շշնջալ,
որ չսայթաքես հանկարծ, երբ փորձես ինձ փրկել.
գոնե այդպես` հեռվից կարողանում եմ քեզ տեսնել
յոթ մատները երկնքին սոսնձած հրեշտակի պես…
Որտե՞ղ ես…
Ես գիտեմ, ասե՞մ…
Թափանցիկ ապակիներով ակնոցի ետևից ժպտացող չարաճճի աչքերի մեջ,

շուրթերից ագահորեն պոկվող ծխի զարմացած օղակների արանքում,
պատերին փորագրված սև ու սպիտակ ծուռտիկ տառերի մեջ,
էջերին թաքուն նկարված սրտիկների ոտաբոբիկ տրոփյունի
ու արցունքների արանքում ու հեռու այնքան քեզնից…
(…Ինչ լավ է, որ այսօր ծնվել ես դու…)


***
Եղել են օրեր, երբ երկինքը թանկ հաճույք է եղել
ժպտացող ատվածների համար,
ու նրանք ապրել են երկրի վրա,
եղել են օրեր, երբ արևներ չեն եղել ու նաև արցունքներ,
ու ոչ ոք, նույնիսկ փոքրերը, չեն մտածել արև նկարել
մի սովորական թղթի վրա ու լաց լինել`
թեկուզ առանց զգալու, որ արև չկա…

Եղել են օրեր, երբ երկինքը շատ թանկ հաճույք է եղել
տերևներով ծածկված, կիսախուփ աչքերով մուրացիկի`
անձրևի կիսաթաց կաթիլները համբուրող շուրթերի համար,
եղել են օրեր, երբ արևներ չեն եղել,
ու մի քանի կաթիլ արցունք է կորել գոգնոցի նիհարած գրպանից,
ու ոչ ոք, նույնիսկ փոքրերը, չեն մտածել
արև նկարել պատուհանին…
Եղել են օրեր, երբ երկինքը շատ թանկ հաճույք է եղել
մի քիչ մեծացած աստղերի համար,
եղել են օրեր, երբ արևներ չեն եղել,
ու ամենից շատ արցունք է եղել,
ու բոլորը, նույնիսկ փոքրերը, վախեցել են խնդրել,
որ ինչ –որ մեկը նորից արև նկարի…

Ասում են` եղել են օրեր,
որ ես ու դու մեկական երկինք ենք ունեցել,
ինչ լավ է, չէ՞…

***

Ես ու դու…
Երեկ անձրև էր գալիս:
Նույնիսկ ապակիներն էին մի քիչ թրջվել:
Ծակ տանիքից թաքուն կաթում էր կծկված երկինքը,
իսկ ես զարմանում էի, թե ինչու են տնեցիները մրսում:
Երեկ փողոցները մի քիչ ցեխոտ էին:
Նույնիսկ լուսինը մի պահ
թուխ ստվերներ նկարեց պատերի տակ:
Դռան փոքրիկ անցքերից
ներս էր սողում կծկված մայրամուտը,
իսկ ես զարմանում էի, թե ինչու են տնեցիները մրսում…
Երեկ ինչ-որ օտար էին բոլորի աչքերը:
Նույնիսկ պատուհանից կախված շոկոլադոտ մատները քամին չլիզեց:
Հայելու միջից նայում էր ճանկռոտված ձեռքերով կծկված անծանոթը,
իսկ ես զարմանում էի, թե ինչու են տնեցիները մրսում:
Երեկ երկու փոքրիկ ոտնահետք գտան
գետնին թափված թղթերի արանքում:
Նույնիսկ անցորդները կամացուկ ժպտացին,
չնայած անձրև էր գալիս:
Պարանից երկու փոքրիկ արցունք էր կախված,
իսկ ես զարմանում էի, թե ինչու են տնեցիները մրսում:
Ես ու… դու…

***

Ես այնքան հեշտ եմ հավատում, որ դու եղել ես…
Ես ատում եմ քեզ կեսգիշերից հետո
երկինքների կապույտ դատարկության մեջ
ու ժպիտը քո` իմ երազների անհաշտ զարկերի արանքից ծիկրակող,
ու ծրարված անձրևներն այն կարճահասակ…
Ես հիմա ուրիշ եմ… երևի…
Հիշու՞մ ես այն գետակը, որ ոչնչով չէր տարբերվում
մեր գլխավերևում քրքջացող կիսադատարկ երկնքից :
Հիշու՞մ ես ինձ, որ այնքան նման էի հեռվում շողշողացող կիսադատարկ աստղերին,

որ քեզ զարմացնելու համար փորձեցին երկնքում խեղդվել…
Այժմ ավելի հազվադեպ ես ժպտում,
ու քո աչքերն էլ այն չեն, քո` քամու պես սրթսրթացնող աչքերը…
Հիմա ուրիշ ես… երևի…
Երկնքում ոտնաձայները լռում են. ոչ ոք չի աղոթում…
Դու էլ, բարակ մատներով երիտասարդ, մեկ-մեկ հիշում ես ինձ
ու մի քիչ ատում այն անձրևները կարճահասակ,
այն երկինքները կիսդատարկ ու շրթունքները ծրարված, ճերմակ թղթի վրա,

որ քնկոտ փոշոտվում են դարակում…
Ես էլ մեկ- մեկ հիշում եմ քեզ
ու վախվորած, մի բան կորցրած հիմարի պես
կանգնում եմ թաց ասֆալտին:
Ամեն ինչ կարծես կրկնվում է նորից:
Այս ասֆալտը` քո աչքերի պես սրթսրթացնող…

***
Ես քեզ երկինք թռչող աստղերին խառնեցի
ու արևներին՝ այտերս այրող,
ես քեզ ծառերի՝ օդը համբուրող, վախվորած մատներին խառնեցի
ու աշնանը երկնքում թափվող կանաչ տերևներին...
Արդեն ուշ է ժպտալու կամ լացելու համար։
Բավականին ուշ է ձեռքերը ետևի գրպաններում թաքցնելու
ու փակ աչքերով քեզ փնտրելու համար։
Ուշ է շնչահեղձ լինելու
ու երկնքում աստվածներից գոնե մեկին գտնելու համար...
Դե՛, ես գնացի...
Գետնին թափվող տերևների թաց ոտքերի տակ տրորվում են արևները։

Ես որոշել եմ սրանից հետո միայն երկնքով քայլել։
Ափսոս են , չէ՞, արևները...
Ինչ-որ մեկն անընդհատ արևներ է նետում
ու դրանք, ձեռքերիս հպվելով, անձրևի կաթիլներ են դառնում։
Ես որոշել եմ սրանից հետո ձեռքերս գրպանում քայլել։
Ափսոս են, չէ՞, արևները...
Վարագույրներն այնքան թափանցիկ են ,
որ երկինքը մտել է սենյակ...
Քեզ հորինելու համար ինձ ընդամենը մի կյանք պահանջվեց...
Այնքան լուռ է ծառի տակ կծկված նախամարդը,
որ շուրթերս անկարող են ճչալ։
Ինձ ընդամենը մի կյանք պահանջվեց քեզ հորինելու համար...
Օդում ճոճվող ձեռքերը որքան քոնն են, նույնքան և իմը...
Ների՛ր, Աստված, արդեն ուշ է...Դե, ես գնացի...

***

Քեզ կքամեմ կոպերիցս
ու բոլոր գունաթափ կապույտները քեզնով կլցնեմ…
Կարոտում եմ…Մատներիս արանքից հոսող գիշերից
մի կաթիլ կընկնի դարակիս. չէ, դեռ ցուրտ է
միայնակ երկինքներ հորինելու համար…
Ձեռքով արա, ժպտա…
Կկարոտեմ քո ժպիտը գրպանումդ թաքցրած,
ու աչքերդ թաց:
Ձեռքով արա, ժպտա…
Տեսնես` ո՞ւր են գնում ամպերը.
հասցեն գիտե՞ս, մենք էլ գնանք…
Ցուրտ է, գարուն է…
Մի օր կարթնանամ,
ու բոլոր ձայները լռած կլինեն:
Ցուրտ է, գարուն է...
Կիսաձայն հորանջում են մատներս
տատիս ճաքճքած շուրթերը հիշելիս…
Ես օրերից մի օր ճերմակ երկինք եմ հորինելու
ծերացած աստղերի համար…
Քո կանաչ, կանաչ աչքերում ցուրտ է, գարուն է…
Ձեռքով արա , ժպտա …
Այնտեղ` հեռվում, միլիոն տարի առաջ
ապրում էինք ես ու դու կապույտ երկնքում...
Ես կկարոտեմ քո աչքերը թաց
ու ժպիտդ `կապույտ երկինքներին լղոզված…
Ցուրտ է , գարուն է…
Որ խնդրեմ, նորից կժպտա՞ս…

***

Բաժանվելիս բոլորի աչքերը նույնն են ,
իսկ ես չգիտեմ` ուր թաքցնեմ դրանք,
որովհետև հիմարի պես նորից հիշել են
պատուհանից ծիկրակող թաց գարունները
(իսկ ես ամեն գարնան քնաթաթախ կատվի պես վազում էի տուն,
որ քեզ նորից սիրահարվեի` բարձին իմ կանաչ աչքերը լղոզելով),
նորից հիշել են կավճոտ լուսաբացները
ու սեղանին դրված թաթիկների ժպիտը թանաքոտ…

Ես միշտ ուշանում եմ, որ դու ինձ սպասես,
միշտ ուշանում եմ, որ կարծեմ, թե սպասում ես…
Բոլոր օրորոցները մարմինս ճանկռոտող ճիչերով են լցված.
արահետները նույն պուրակն են տանում, որտեղ կբաժանվեինք,
բայց գիշերները հիմա ճիչերով են լցված, ու ես չեմ կարող գալ այնտեղ…
Կուշանա՞մ նորից…
Արի մի լավ թանաքոտենք իրար մեր աչքերից թափվող երազներով,
արի մի լավ ժպտանք բաժանվելուց առաջ…
Օրորոցը կավճոտ ճիչերով է լցված. երկինքը հաշվում է զարկերակներս.
չէ , ուշացել է, ապրել է պետք..
Մյուս անգամ ձմռանը կգաս, երբ շատ-շատ ձյուն լինի`
արևի նման երկնքից թափվող:
Գարնանը ցուրտ է, շատ ցուրտ է, ձմռանը կգաս...