Արման Թովմասյան. բանաստեղծություններ

Արման Թովմասյան (1995)

Բացվեց առավոտը,

Փողոցները լքեց

Հեղափոխությունը,

Ու հիմա շրջում են

Հիասթափության

Անցորդները,

Կոշկակար Անդոն

Կոշիկ կարել չսովորեց,

Շինարարը պատ չշարեց,

Փաստաբանը դատ չշահեց,

Եվ դեռ հավատում է

Քաղաքացի այսինչյանը,

Որ վարչապետը

Իր փոխարեն

Կնոջը գուլպա կառնի,

Ես նոր օրերի

Ցողն էի ցանկանում

Հավաքել բառերից,

Բայց շուրջը

Դառնահամ է միայն,

Եվ ես վաղուց գիտեմ,

Որ Բաստիլը

Գրավում են

Նրա ապագա տերերը,

Ոմանք համբուրվում են

Ամբոխների օվկիանոսում,

Ոմանք լքում են

Ընթացքը բութ ու անսանձ,

Ինձ բացակա դրեք,

Ես հեռու սարերում

Տուն եմ փնտրում,

Ու հեղափոխությունը

Արձագանք չունի

Ժայռերի կոշտացած այտերին,

Երբ քաղաքացի այսինչյանը,

Դեռ հավատում է,

Որ վարչապետը

Կնոջը գուլպա կառնի

Իր փոխարեն:

***

Քաղաք, ինչպե՞ս ես,
Ո՞վ է շրջում
Գիշերային փողոցներդ,
Ո՞վ է կծկվում
Ցրտիդ մեջ դատարկության,
Քեզ հետ
Որքան ենք սիրել
Պտտել ժամանակը
Մի չոր նստարանի,
Կտուրներիդ կթառեն էլի
Ագռավները,
Երազողն ու մոլորվածը,
Իսկ դու հոգնել ես
Քեզ հետ
Մի անկողին կիսող
Հարբեցող բառերից,
Իսկ դու հոգնել ես
Քո մարմնին
Տնկած քարե վերքերից,
Քաղաք,
Դեռ քանիսը
Կխելագարվեն
Նոր օրերի լույսով,
Դեռ քանիսը
Վիշապներ կծնեն
Խաղաղության երգից,
Մարդիկ,
Որ կամուրջներին
Ամրոցներ են կառուցում,
Կպատմեն սիրո մասին,
Որ երբեք չի շոյի
Սպասումից
Մարմինդ չորացած,
Ոչինչ չունեմ տալու,
Ոչինչ չունես տալու,
Հեռացածը
Ագռավ է միայն,
Որ կռռում է տանիքին
Հեռու երկրի մասին:

***

Հեռավորությունը
Բաժանում է
Ծանոթ-անծանոթ
Քաղաքները,
Դատարկությունը
Միացնում։
Բաբելոնում երազանքը
Կորցրին մարդիկ
Եվ ոչ լեզուն,
Ու աշխարհը
Մնաց կիսատ՝
իրեն փնտրելու:

***

Բառերը
Մարդուն են նման,
Ոմանք գալիս են
Հարբած ու փնթի
Եվ դուռդ թակում,
Ոմանք սովորել են
Տրվել շատերին
Ու բերանիցդ
Դատարկ
Մի գիշեր են ուզում,
Ոմանք կառուցվել են,
Զգույշ
Մի քարը չշարժես,
Ոմանք ապագայից
Քուրմ են,
Չստացված ներկադ
Նորից են փնտրում,
Եվ կան
Անցյալից մնացած
Մամռոտ սնկեր,
Որ կուլ չեն գնում,
Ու հենց
Նրանք են
Հետդ սրճում
Կեսգիշերին
Ու հենց նրանք են
Գիշերը վերմակը
Գցում մրսող մարմնիդ։

***

Ճանապարհին
Տներ էի կառուցում,
Ու փախուստը
Կոչվում էր հայրենիք։
Եկար դու
Ու քեզ կոչեցիր
Ճանապարհ,
Ներս եմ գալիս,
Թե դուրս,
Դու ես կանգնած,
Իսկ ես կրկին
Բառարան եմ փնտրում
Մնալու ու գնալու
Միջև ընկած բառերը
Սովորելու համար։

***

Որոշել եմ
Ամեն բառից առաջ
Մարդկանց նկարել
Ու ստեղծել
Մի հավաքածու`
Անունը լռություն։
Երբ ժամանակը
Կներկի բառերը
Դատարկությամբ,
Ծակ դեմքերը
Կծածկեմ նկարով,
Ու Դորիանը*
Դուռը կթակի`
Իր ժառանգածը
Վերադարձնելու։

* Դորիան Գրեյ - Օսկար Ուայլդի` "Դորիան Գրեյի դիմանկարը" գրքի հերոսը

***

Երբ տուն ես
Վերադառնում,
Հագուստիդ հետ
Հանիր աղմուկը քաղաքի ,
Կոճակներիդ հետ
Արձակիր քաղաքի փոշին,
Գլխիցդ դատարկիր
Թափառող բառերը`
Անտուն, ցնցոտի,
Ու երբ մերկ լինես
Մարդկանցից,
Հորիզոնը կլցվի
Քո մեջ,
Սնկի պես
Գլուխը կհանի
Երազանքը,
Ու կվերադառնա
Խաղաղությունը,
Որ փնտրում էր քեզ։

***

Գիշերն ավարտվում է,
Դու էլի
Կարմիր ես ներկում
Շուրթերդ,
Թվում է`
Մենության Աստծուն
Սովորեցրել ես
Կյանքի լեզուն,
Ու քարանձավը
Պիտի լքեն
Չղջիկները աչքերիս,
Որ տուն են փնտրում։

***

Չասված բառերը
Ժայռից պոկված
Ձնահյուսքի են նման,
Ավելի են մեծանում,
Երբ պտտվում են
Ժամանակի հետ,
Եվ ինչքան վազես,
Փախուստը
Կտրում է բառերդ,
Եվ դու չգիտես
Ինչպես քանդել
Հանգույցը ժամանակի:

***

Վերցրու ուսապարկդ,
Աշխարհը կիսատ է,
Ուզում եմ շրջել
Քեզ հետ կյանքը,
Հոգիները,
Որ խաղաղություն
Պիտի փնտրեն,
Պատերազմ կգտնեն,
Դու չգիտես,
Որ այստեղ
Շշուկով են խոսում
Վաղվա մասին,
Ու թե ծառ են տնկում,
Չգիտեն`
Պտուղը կընկի տակը,
Թե արձակված գնդակը,
Ես ցանկում էի
Քեզ հետ վերջանալ
Բոլոր տողերին,
Բոլոր բառերին,
Բայց փոխարենը
Դարձա կրկնություն,
Դու չգիտես,
Որ ոմանք
Իրերն եմ ձևում,
Ոմանք մարդկանց,
Ծնողները անցնում են,
Երազանքը թողնում
Ժառանգություն,
Վերցրու ուսապարկդ
Ու մեջը լցրու
Մի բուռ աշխարհ,
Որ քեզ թողեցի։

***

Մոտ է ժամանակը,

Կգամ,
Շուրջս պայթեց կյանքը,
Ես շուրջս ծառեր տնկեցի,
Չես սպասի, գիտեմ,
Քաղաքը կխուժի քո մեջ,
Սրճարակներում
Կքննարկեն գալիքը
Հեղափոխության,
Բոլորը պատասխան ունեն,
Եվ պիտի կարեն
Բերանը նրա,
Ով հարցեր ունի,
Չես սպասի ինձ, գիտեմ,
Մարդկանց ծակում է
Ժամանակը,
Ձանձրույթը լցնում է
Պատուհաններին
Վազող ճանապարհը,
Կեսգիշերին մղձավանջը
Կպատմի համբերության մասին,
Ու բոլոր պլանները
Կհավաքեն ճամպրուկն իրենց,
Դրսում հաչում է
Դատարկությունը,
Չգիտեմ` ես ատում եմ
Ավելի անտուն շներին,
Թե դու բանաստեղծությունն իմ,
Չես սպասի ինձ, գիտեմ,
Ինչպես քաղաքը,
Որ հեղափոխություն է ծամում։

***

About revolution

Մեկը կիսատ թողեց
Նախաճաշը,
Մյուսը չսափրվեց,
Կանայք խոհանոցը լքեցին,
Տղամարդիկ` գինետունը,
Երեխաները թողեցին խաղը
Ու սիրեցին շքերթը
Անհասկանալի մեծերի,
Ոմանք դատարկ էին.
Սեր գտան փշալարին,
Ոմանք բաժանված էին,
Միացան անդունդին նայելիս,
Նա հավատում էր,
Որ ապագան
Դարձել է խորհուրդ,
Նա հավատում էր,
Որ լույսը վազում է
Փողոցներում։
Դրսում հեղափոխություն էր,
Ու ամեն բան
Կիսատ էր մնալու.
Դրսում փնտրում էին
Գալիքի մարդուն։

***

Դրսում
Պատռվում է կյանքը,
Դրսում թափվում է
Կրակը ամբոխների,
Որ փնտրում են
Ազատություն
Մի վերջին անգամ:
Տե՛ս, սիրելի՛ս,
Դեռ երեկ
Մենք սիրում էինք,
Այսօր լափում է
Քաոսը մեզ
Հեղափոխության,
Զարթնի՛ր, ազատությու՛ն,
Չէ՞ որ քեզ համար,
Մենք քայլել ենք
Համբերությունը օրերի,
Իսկ մայրը
Որդուն է սպասում,
Կինը` ամուսնուն,
Երբ դրսում
Աղմկում է
Անորոշությունը,
Երբ փողոցում
Շրջում է
Ուրվականը Մարսելյեզի
Քեզ համար, հայրենիք:

***

Ասորուհիս

Գիտեիր, թե կոպերիս տակ

Խաղում են զույգ կարոտներ,

Թե ես Արայի քնքշությունն եմ

Դարեդար չտրված,

Ավաղ, ես նոյեմբերի ծնունդ եմ,

Մութ ու մշուշ եմ

Ու սպառել եմ

Բոլոր տեսակ սերերը:

Ասորուհիս,

Միթե դու ծածկ կփնտրես

Նրա մոտ,

Ով թափառում է տանիքներին,

Կգրկես այն գիրկը,

Որում արկտիկական ցրտին

Թրև են գալիս բվերը:

Ասորուհիս,

Իմ ժամանակը մի չոր գիշեր է,

Լույսը կբացվի ցաքուցրիվ,

Ու իրար կոխկրտելով կգան

Մարած-չմարած պարտքերը,

Տրված-չտրված խոստումները,

Լռած-չլռած վախերը:

Ասորուհիս,

Գիտեիր, թե ես Արայի

Չտրված քնքշությունն եմ,

Բայց մեր Նինվեն

Քանդվել է վաղուց:

***

Ի՞նչ բառով
Քեզ ի՞նչ բառով փնտրեմ,
Ի՞նչ բառերով գույնեմ
Զույգ կոշիկս կարկամած,
Որ իմաց չտան,
Թե քայլել եմ
Մի ամբողջ ամայություն,
Ի՞նչ բառերով համոզվեմ,
Թե եղել եմ քեզնով հողմահար,
Ինչպես տիեզերական արբանյակ
Եղել եմ ընթացքին քո,
Բայց քո ծիրը չեմ հատել,
Ինձ վրա ոտք են դրել
Սարսուռներդ հերարձակ,
Ու երբ մեկ ես եղել
Ու գիրկ ես փնտրել գլուխդ կախի,
Ես շոյել եմ կոշտուկներդ խարկված,
Ու ինչպես հեթանոս մի քուրմ
Քայլքիդ սոսափն եմ շոշափել
Ու իմ ծեփանքն այնպես
Անտաշ եմ թողել:
Ի՞նչ բառերով գնամ
Եվ ի՞նչ բառով լռեմ,
Երբ քեզ բառը ձուլելիս
Մնաս բարյավ չունեմ:

***

Օվկիանոս է,
Ես թակարդում ձկնորսի
Ինչպես մի ձուկ,
Ում դուրս ընկած աչքերից
Հոսում է չմարսված մի սկիզբ:
Բոլոր 20-ը մտածները
Աշխարհը քանդում
Ու չեն հավաքում,
Իմ ուզածը մի շիշ շամպայն էր
Ու հանդուգն լուսին,
Ում հետ պիտի Էվրիկա գոչեի
Հորս չփնտրած ճամփեքին,
Պիտի փաթաթեի կծկված վախերը,
Ափսոսանքի կտորտանքները
Ու խճճած հաշիվները,
Որոնք ժառանգություն են
Բոլոր նորածին ծովահեններին,
Ում աշխարհում օրենքները
Կրում են խախտվելու ժառանգություն:
Օվկիանոս է,
Ես կղզի եմ,
Ում ափերին ոսկորներն են մոլորվածի
Ու սնդուկներ խելագար շքեղությամբ,
Որ կան չլինելու համար,
Որպես ցինիկ մի պատասխան
Ժամանակներում վերուվար անողին:
Օվկիանոս է՝
Մեջն էլ կրկնված մի երգ
Նավը լքածներից:

***
Հիշո՞ւմ ես
Դուրս ցցված հույսերով
Ու աչքերով կախված`
Սուրճի մրուրով մենք ժամն էինք մաշում
(Ժամավաճառ էլ մենք չէինք բնավ),
Մենք մենակ չէինք,
Ես քեզ ունեի,
Ու մենք սովոր էինք
Կրելու անգամ երկուստեք բուրող դատարկությունը,
Որով լցնում էնք երազները իսկ:
Հիշու՞մ ես,
Քաղաքի սուլող մերկության փոշին
Մեր հյուրն էր դարձել,
Մեր մյուս ընկերը,
Որը ինքն իրեն կրել չգիտեր
Ու վախենում էր իր հետքից անգամ,
Իսկ մենք և նրան երազ էինք տվել:
Հիշու՞մ ես,
Քանիսը կորան անցնող մայիսում,
Երբ ամեն տարվա կծիկն էինք կոճկում մեր անցած ցեղի,
Երբ մեր գորշության թույրերն էինք զտում,
Ու երբ փակում էինք նրա բերանը,
Ով մեր մարդկային սերվածքն էր նշում:
Եվ գուցե անգամ հիշում ես,
Որ մրոտած թղթերս բոլոր
Դու վառարանից հավաքում էիր,
Եվ այրում էիր դատարկությունն իմ,
Որով ծխում էր քաղաքս լքված,
Որին թողեցինք մի անբույր անուրջ,
Որը թողեցինք լոկ թեյավճար,
Որով բանտեցինք մոռացումը լիրբ:

***

Այնտեղ ուր ոչ ոք չկա,
Լինել, խելագարի պես լինել:
Դատարանները պիտի փակվեն,
Ու ես աչքեր կկախեմ պատից,
Թե իրավաբան են կամ օրենսդիր,
Չէ որ ես տեսել եմ բոլոր նրանց,
Որ ոսկրացած հույսով
Անվերջ գնացել են
Այն ոսկու տենդով,
Որ ի ծնե մոլորություն է,
Ամերիկյան երազանքից մեռել են
Հայրենիքում լքվածները,
Երջանկության մասին իմացել են նրանք,
Ովքեր երբեք չեն գտել,
Քանդել են նրանք,
Ովքեր երբևէ կառուցել են,
Մոլորվել են նրանք,
Ովքեր ճանապարհներ են գծել,
Մարել են նրանք,
Ովքեր մշուշով պայթել են,
Ու սայթաքել են նրանք,
Ովքեր մի օր սկսել են:
Դատողները պիտի փակվեն,
Ես չգիտեմ մի գետ,
Որ ծովում իր հունով է հոսում,
Չգիտեմ մի մանկատուն,
Ուր մանկություն է ապրում,
Չգիտեմ մի գագաթ,
Որ անդունդից չի ելնում,
Չգիտեմ մի կրոն,
Որ մարդու ընդվզումը հանդուրժում է,
Չգիտեմ մի կրակ,
Որ հավերժ վառվում է,
Ու չգիտեմ մի երազանք,
Որ մի օր մեռնում է:
Այնտեղ ուր ոչ ոք չկա,
Լինել, խելագարի պես լինել:

***

Աշունը վերադարձի պատուհասն է,
Իսկ ես նրա սերտաճած արմատն եմ:
Օրեր են լինում,
Երբ քեզ ուզում եմ թեյի հետ ըմպել,
Մի փոքր խառնել ապուրին,
Դնել ծնկիս ինչպես քմահաճ կատվի,
Գրքում էջանշան թողնել կիսատ տողին,
Ոռոգել նարնջիս ծաղկած ծառը
Ու քեզ ցողել սենյակում
Որպես գիշերվա փոշի:
Աշունը վերադարձի պատուհասն է,
Իսկ ես նրա սերտաճած արմատն եմ:
Թվում է ճահճային անզգուշություն,
Երբ քեզ փորձում եմ գտնել,
Ու կործանված Տրոյան
Գոռում է՝ փախիր,
Ես անդունդի վերջին փյունիկն եմ.
Ում փետուրները ապրողի
Մի կյանք թրծված խավարն են,
Իսկ վերադարձող բոլոր գոյությունները
Իրենց ձուլված մի կտոր
Օտարություն են բերում:
Աշունը վերադարձի պատուհանն է,
Երբ ծառերը կորցնում են,
Գույներ են փշրում
Հառաչի բոլոր շերտերին,
Ու թվում է,
Թե ետ դարձը մի խուլ անձրև է,
Որի սերտաճած արմատը
Կախվել է սրտիս
Մի պատառ խշշացող կարոտի հետ: