Հովհաննես Գրիգորյան. "Երբեք չմեռնես - ահա թե ինչ կասեմ քեզ " գրքից, 2010թ

Հովհաննես Գրիգորյան (1945-2013)

Կիրակի

Ու թեև կիրակի է, բայց ինձ դժվար թե հաջողվի երկար

մնալ անկողնում, որովհետև ուղիղ ութն անց երեսունին

ճնճղուկները կտցահարում են պատուհանիս ապակին,

հասկացնելով, որ իրենց ամենևին չի հետաքրքրում

աշխատանքային օր է, թե՞ հանգստյան -

ժամանակն է և պետք է հացի փշրանքներ լցնել

պատուհանի գոգին ամեն Աստծու օրվա պես…

Ճիշտ ժամը իննին ինձ ոտի է հանում շենքերում

շրջայց կատարող պառավ մուրացկանը`

դուռս զգուշորեն թակելով.

-Որդյակս, դուք ուզո՞ւմ եք հայտնվել դժոխքում

և ողջ-ողջ այրվել կպրե կարասներից որևէ մեկում,

առանց ներման իրավունքի,- հարգալիր տոնով

հարցնում է նա, վստահ, որ ես ուշի-ուշով

լսում եմ նրան դռան ետևից:

Ես կիսաբաց եմ անում դուռը և թղթադրամը

խոթելով պառավի պատրաստակամ գրպանը,

արագորեն վերադառնում եմ անկողին և փակում եմ

աչքերս, թեթևացած, որ այս անգամ էլ խուսափեցի

կպրե կարասում ողջ-ողջ այրվելու հեռանկարից…

Ժամը տասն անց երեսունին դռանս առաջ են հայտնվում

ճշտապահ եհովայականները` գրքերով ծանրաբեռնված.

-Եղբայր, մի՞թե դու չես ուզում առնչվել մեր Աստծո

ճշմարիտ խոսքին,- քաղցրաձայն դայլայլում է անհայտ

տարիքի մի տղամարդ, պատրաստվելով ներս սողոսկել

կիսաբաց դռանս արանքից, բայց ես արագորեն խլում եմ

գիրքը նրա ձեռքից, փակում եմ դուռը, հայտնելով, որ

գերադասում եմ Աստծո խոսքին առնչվել մենության մեջ,

վերմակով ամուր փաթաթված:

Ժամը տասնմեկն անց երեսունին ինձ զանգում է ՀԳՄ

նախագահը, հայտնելով, որ վերջապես վախճանվել է

վաստակաշատ այսինչ-այնինչյանը և վերջին շնչում

պահանջել է, որ Հովհ. Գրիգորյանը անպայման

ներկա լինի թաղմանը` սև կոստյումով, վշտահար դեմքով

և ճոխ ծաղկեպսակով, հակառակ դեպքում կշարունակի

ապրել ևս մի քանի տարի, անընդհատ փող կուզի

թաղման ծախսերի համար, Ծաղկաձորի ուղեգիր

և հաստափոր գրքեր պետպատվերով իրար ետևից

տպելու իրավունք…

Ժամը տասներկուսին առանց դուռը թակելու ներս է

խուժում թաղի լիազորը, որ շենքի բոլոր

բնակիչներից հազարական դրամ է հավաքում`

Մոզամբիկում ծառատունկ անցկացնելու համար,

ևս հազար դրամ, որովհետև հեռավոր բարեկամն է

եկել Գլենդելից, պե՞տք է մի բան դնել սեղանին թե՞ ոչ…

Տասներկուսն անց երեսունին բջջայինիս վրա մեսիջ է

ուղարկում Իսրայելի պրեզիդենտը, սպառնալով,

որ եթե չվերադառնամ հին ուղղագրությանը, ապա,

նորից կհարձակվի Լիբանանի, և եթե եղանակները

չփչանան, էլի մի քանի այլ երկրների վրա,

որոնց անուններն այս պահին դժվարանում է հիշել; -

Երևի ինչ-որ մեկը կատակ է անում ինձ հետ,

մտածեցի ես, վերմակը քաշելով գլխիս:

Սակայն տագնապս գնալով խորանում էր,

որովհետև մեկ առ մեկ վերհիշելով հեռու և մոտիկ

ծանոթներիս, ես այդպես էլ չկարողացա հավանական

համարել որևէ մեկի թեկնածությունը, որն ի վիճակի լիներ

կատակ անել, թեկուզ և անհաջող…

Կես ժամ անց դուռս թակում է մածնավաճառը

զգուշացնելով, որ եթե այս անգամ էլ

չվերադարձնեմ նախորդ օրերին նրանից գնած

մածունի դատարկ բանկաները, ջարդուխուրդ կանի

պատուհաններիս բոլոր ապակիները և կծակծկի

անվադողերը ավտոմեքենայիս:

Հետո սկսվում է կուսակցականների հանդիսավոր

շքերթը` հոգեցունց երաժշտության ուղեկցությամբ -

նրանք հերթով գրկում ու սեղմում են ինձ իրենց

լայնահուն կրծքին, համոզված, որ ես իմ ձայնը

տալու եմ նրանց, և ես երդվում եմ բոլոր

կուսակցական և անկուսակցական սրբություններով,

որ իմ ձայնն անպայման տալու եմ նրանց - անվերադարձ,

որովհետև իմ ինչի՞ն է պետք ձայնը,

և որ վերջնականապես որոշել եմ կյանքիս մնացած

մի քանի հարյուրամյակն անցկացնել առանց ձայնի,

առանց ծպտուն հանելու, մի խոսքով սուս ու փուս…

Հետո գալիս է կիրակի օրվա ամենահրաշալի պահը

ես մաքուր սափրվում եմ, հագնում եմ տոնական

կոստյումս և օղակն անցկացնելով վիզս, հրում եմ

աթոռը ոտքերիս տակից և սկսում եմ խաղաղ ճոճվել

առաստաղի կեռիկին ամրացված պարանից, մինչև որ

կինս վերադառնում է խանութից, զգուշորեն իջեցնում է

ինձ, հարմար նստեցնում է աթոռին ու միասին

անշտապ վայելում ենք

մեր հրաշալի իրիկնային սուրճը,

նայելով, թե ինչպես է մութը խտանում

պատուհանից այն կողմ:

***

Մի օր

Մի օր, մի ամպամած երկուշաբթի առավոտ,

երբ ես կհոգնեմ քեզ սպասելուց,

կնստեմ առաջին իսկ պատահած նավն ու

կհեռանամ այս ամպամած աշխարհից,

ուր ինձ այլևս ոչ ոք չի սիրում: Մի օր,

հատկապես երկուշաբթի վաղ առավոտյան,

կնստեմ առաջին իսկ պատահած գնացքն ու

կհեռանամ, հուսահատված, որ բոլոր կիրակիներին

անխտիր հաջորդում է երկուշաբթին, իր գորշ

ու վաղ առավոտներով, երբ պատուհանի առաջ

կանգնած մտածում ես` ի՞նչ իմաստ ունի

սափրվելը, չէ՞ որ դու հեռանալու ես

առաջին իսկ պատահած ինքնաթիռով,

երկուշաբթիներով բերնեբերան լցված

այս աշխարհից,

ուր այլևս ոչ ոք քեզ չի սիրում:

***

Երբեք չմեռնես

Երբեք չմեռնես – մահվան մահճում թախանձագին

հորդորում էր ինձ հայրս: Եվ նայելով ցավերից

մշուշված նրա աչքերին, ես դառնությամբ հասկացա,

թե ինչ ծանր է մեռնել ցերեկվա պայծառ լույսերի մեջ

ողողված, երբ պատուհանից պարզ երևում է դիմացի

պատշգամբը և մի կին պատշգամբի պարանից

կախ է տալիս իր մաքրամաքուր լվացքը, հետո

զնգում է սխալված հեռախոսը, և տղամարդու

մի ջահել ձայն բացատրում է, որ այն, ինչը

վերցրել է վաղուց, հենց հիմա չի կարող վերադարձնել,

որովհետև… Հետո վերևի հարկում շրխկոցով

բացվում է դուռը և երեխաների զվարթ ճիչ ու աղմուկը

լցվում է միջանցք, տարածվում աջ ու ահյակ,

այնուհետև`աշխարհով մեկ, և դրանից երկնքի

կապույտն ավելի է պայծառանում և ավելի է

թանձրանում դառնությունը մեռնողի աչքերում…

Երբեք չմեռնես, ահա թե ինչ կասեմ քեզ,- խնդրեց հայրս

վերջին անգամ և փակեց աչքերը վերջնականապես…

***

Աշուն

Նվագում էր դաշնամուր,

իսկ լուսամուտները բաց էին

և աշուն էր:

Տերևները գունատվում ու չորանում էին,

իսկ ինքը նվագում էր:

Իսկ հետո

Մեկ-մեկ սկսեցին

թափվել տերևները,

ինչպես գունատված բառեր,

ինչպես չորացած նոտաներ:

Ինձ թաղեցեք

վաղը չէ մյուս օրը – 

անտարբեր խնդրում էր դաշնամուրը:

***

Բառեր

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Ոմանք գարեջուր էին խմում,

ոմանք նստել էին լուսամուտի գոգին,

մյուսներն անտրամադիր ծերանում էին

երբեք չծերացող կանանց

հիացմունքից խոնավացած աչքերի առաջ:

Զրուցում էինք և րոպեն դառնում էր ժամ ու երեկո,

դրսում մերթ անձրև էր գալիս,

հետո ձյուն էր տեղում,

մերթ արևն էր ելնում ամպերի ետևից

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած:

Եվ ոչ ոք չէր համարձակվում դուրս նայել պատուհանից,

ոչ ոք չէր ուզում բացել դուռն ամուր կողպված,

որն, իˉնչ իմանաս, միգուցե կողպված չէր ամենևին:

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Եվ երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

(այսօրվա պես հիշում եմ, թե ինչպես շրշաց

շրջազգեստիդ բաց-կապտավուն փեշը)

և երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

ժպտացիր տխուր և ինձ մեկնեցիր

հրաժեշտի պաղ, դալուկ մատներդ –

վաղուց, շատ վաղուց ես արդեն չկայի,

և գերեզմանիս թումբը պատված էր անմոռուկների

ես ինչ իմանամ, որ մի սերունդով,

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած…

***

Ցավ զգո՞ւմ եք,- հարցրեց բժիշկը

Ցավ զգո՞ւմ եք,- հարցրեց բժիշկը, զարմանքով ուսումնասիրելով

ծաղիկը, որն աճել էր ուղիղ սրտիս մեջ – ճերմակ թերթիկներով

բարալիկ ծաղիկ էր, որը ես հանկարծ նկատեցի,

երբ  հայելու առաջ,

մինչև գոտկատեղս մերկ, առավոտյան

սափրվում էի` ածելին զգուշորեն սահեցնելով

այտիս վրայով: Կրծքիս սև մազերի միջից պարզ երևում էին

ծաղկի դալուկ թերթիկները, այնքան նուրբ,

որ վախեցա ձեռք տալ –

թերթիկները չպոկվեն հանկարծ…

Այս տարիքո՞ւմ և ձմռան այս ցրտի՞ն,- գլուխը տարուբերեց

մեկ ուրիշ բժիշկ, որին հրավիրել էին մի հեռավոր երկրից,

որտեղ, ասում են,դա սովորական երևույթ է

և փողոցներում կարելի է հանդիպել մարդկանց`

ամբողջովին ծաղիկների մեջ կորած…

Բայց դե, այդ երկրում հավերժական գարուն է,

տաք ու անձրևոտ են եղանակները,- նկատեց

բուսաբանը և խոշորացույցով ծաղիկը մանրակրկիտ

զննելուց հետո շարունակեց,- Սա քո վերջին ծաղիկն է,

որը չպետք է թողնես թառամի,

այլապես ինքդ էլ կթառամես նրա հետ, ուրեմն,

պիտի հեռու պահես չար աչքից ու չար փշից

և պիտի ջրես օրը երեք անգամ…

…Իսկ երբ նրանք բոլորը հեռացան ու ես նորից կանգնեցի

հայելու առաջ,

սափրվելս հասցնելու ավարտին, պարզորոշ լսեցի

թե ինչպես ծաղիկն ասաց.

-Ես կթառամեմ, եթե սերը չորանա սրտիդ մեջ,

և կմեռնեմ, լսո՞ւմ ես,- ձայնը բարձրացրեց ծաղիկը,-

եթե հանկարծ ուրիշ ծաղիկ բացվի այնտեղ.

և զգուշացնում եմ` դու էլ կմեռնես ինձ հետ,

և մեզ կթաղեն նույն շիրմաթմբի տակ –

ամբողջովին ծաղիկների մեջ կորած:

***

Ես հիմա քեզ էլ չեմ որոնում

Ես հիմա քեզ էլ չեմ որոնում,

որովհետև գիտեմ, թե որտեղ ես,

ես հիմա քեզ էլ չեմ կորցնում`

արդեն վաղուց եմ կորցրել:

Ինչպես հին գիրք, թերթում եմ էջերդ`

խունացել է կազմը, հնացել,

իրիկվա այս ժամին իˉնչ հեշտ է

տառապել անցած տառապանքները,

կրկնել տխրությունն անցած,

բաժանման դառնություններն ու ցավերը.-

ծերացած թռչնի պես հիացած

շոյում եմ վանդակիս ճաղերը…

***

Օտար քաղաքների մարդիկ

Օտար քաղաքների մարդիկ նման են անբուժելի

հիվանդների, որոնց աչքերին խուսափում ես նայել,

որ չմեխվեն, չմնան հիշողությանդ մեջ,

որ տարիներ շարունակ

չտանջեն քեզ իրենց անբուժելի ցավով:

Օտար քաղաքների վրա ծանր երկինք է կախված

նույնիսկ պայծառ եղանակներին,

իսկ գիշերներն ուրիշ աստղեր են փայլում

խորթ անուններով:

…Մեղավորի պես կանգնած եմ ահա

ինչ-որ անանուն օվկիանոսի մոտ, բոբիկ ոտքերով,

և ավազներն ինձ հրում են` գնա,

իսկ ջրերը ինձ կանչում են` արի

և խեղդվիր արագ

այս օտար, այս խորթ

տառապանքի մեջ:

***

Երևի սա հենց այն ձյունն է

Երևի սա հենց այն ձյունն է, որի մասին

ասում են, թե իջնում է և երջանկություն է

բերում իր հետ:

Երևի սա հենց այն ժամն է,

երբ մարդիկ հանդիպում են իրար

և խոսում են կարևոր բաներից:

Երևի սա հենց այն աղջիկն է,

որին պիտի հանդիպեի առաջին ձյան

փաթիլների տակ ու պիտի խոսեինք

կարևոր բաներից:

Եվ երևի սա հենց այն երազանքն է,

որն ամենավերջինն է

երևի:

***

Ձմեռն անծանոթ քաղաքում ավելի է ձմեռ

և մենությունը գորշ է ավելի, և նույնիսկ

ճնճղուկները, որ սառած արցունքների նման

կախվել են ծառերի թարթիչներից` առավել

դժբախտ են, եթե նրանց նայում է օտարականը

երկհարկանի հյուրանոցի պատուհանից…

…Նայում է երկար ու մտածում – զարմանալի է,

այսքան տարի ապրեցի և հիմա

ոչինչ չեմ կարողանում հիշել, որ գոնե

մատներիս ծայրերը տաքանան…

***

Ծառերը

Ծառերը`

ոտից-գլուխ ճերմակ վիրակապերի մեջ,

իսկ օդը սառն է, ինչպես

հայացքը հյուրանոցի տնօրենի,

որն օրորում է գլուխը և մի բառ է

ասում` չկա: Եվ նորից ձյուն է գալիս

ծառերի վրա և ձյունը քիչ-քիչ ծածկում է

նաև քեզ, որ ճամպրուկը ձեռքիդ մոլորված

կանգնել ես օտար քաղաքի անծանոթ

փողոցներից մեկի մեջտեղում

և մտածում ես –

կա՞ առավել դժբախտ մարդ,

քան նա, ով ձյան տակ,

ճամպրուկը ձեռքին մոլորված կանգնել է

օտար քաղաքի փողոցի մեջտեղում…

Եվ հետո օրորում ես գլուխդ

և մի բառ ես ասում` չկա:

***

Աշնան մեջ կա մի պատուհան

և մի աղջիկ է նստած պատուհանի դեմ,

որը թե դուրս նայի տխուր հայացքով`

իրիկնային ցուրտ անձրև կտեղա

և հուսահատ կդեղնեն տերևները:

Իˉնչ սև  է թրջված ասֆալտը,

իˉնչ ամուր է

պատուհանը փակված, և աշնան մեջ

ինչքան միայնակ է աղջիկը:

և ես ինչքան միայնակ եմ

հանկարծ:

***

Աշնան կիրակին նուրբ էր թավշի պես,

իսկ օրը` թափանցիկ – ինչպես ապակին

ակնոցի, որը թավիշով սրբում էր հենց նոր

կապույտ աչքերով մի տխուր աղջիկ:

Եվ ես նայեցի նրա աչքերին,

անպաշտպան ու բաց  աչքերին նրա,

ու սարսռացի –

իˉնչ ցուրտ էր քամին,

որ փչեց հանկարծ

կապույտ լճերի ջրերի վրա:

***

Կիսամերկ կանայք լճի ափին

և մի կին` հագնված,

որ ավելի մերկ էր թվում

շորերի մեջ: Նայում ես նրան

և նվաղում է սիրտդ:

Նայում ես լճի ափին,

միայն մի կին ես տեսնում

լույսերի մեջ ողողված,

և Աստծուն, որ շփում է ձեռքերը,

և Աստծուն, որ ինքնագոհ

ժպտում է քթի տակ`

ինքն իր ստեղծածով հիացած…

***

Լիճը՝ ամռան տապին

Լիճը – ամռան տապին բացված պատուհան,

և զով քամին շոյում է այրվող երեսդ:

Բոբիկ ոտներով քայլիր ավազների վրայով,

նախամարդու նման մերկ և մասուրի պես

մազմզոտ: Իսկ հենց հասնես ջրին, նետվիր

նրա ալիքների մեջ առանց երկմտելու,

նետվիր աչքերդ փակ և ձեռքերդ կրծքիդ

խաչած: Իˉնչ վերին հաճույք` թփրտալ

անսահման զովության մեջ, լողալ, մինչև

որ նվաղեն մկաններդ, և ձեռքերդ ու ոտներդ

անօգնական կախվեն: Եվ երբ դուրս գաս ջրից,

ավազների վրա կանգնես գլուխդ խոնարհած

ներքև – կզգաս հանկարծ,

որ միամիտ ու մաքուր է

հոգիդ նախամարդու պես ու երջանիկ և արդար ես

ինչպես մասուրի թուփ…

***

Խիտ անտառի մեջ կորած

մի փոքրիկ բացատ

և մի խրճիթ` թաղված

խոտերի ու ծաղիկների մեջ:

Ո՞վ է ապրում այստեղ,

ո՞ւմն է այս տունը:

Գնա դուռը թակիր

և ով էլ դուրս գա, հարցրու,

և նա կասի

ինչ է երջանկությունը…

***

Վերջին հեքիաթ

Գրադարանները պայթում են գրքերի առատությունից:

Գուցե թե սա վերջին դա՞րն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարի՞ն:

Իսկ քանդակագործը քանդակում է անվերջ

և արվեստանոցը բերնեբերան լցված է քանդակներով,

և տունը լցված է քանդակներով,

և կինն ու երեխաները ստիպված փողոցում են ապրում,

բայց շուտով փողոցն էլ կլցվի քանդակներով,

իսկ քանդակագործը քանդակում է անվերջ,

և ոչ մի հնար չկա նրան կանգնեցնելու:

Գուցե թե սա վերջին դա՞րն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարի՞ն:

Բուռն շինարարություն է ծավալվել

վերջին անմարդաբնակ կղզում`

հոթելներ, մոթելներ, բազաներ և տուրբազաներ, ամենուրեք

փոշի, վերամբարձ  կռունկներ, ցեմենտ կիր ու ավազ,

և աղբահավաք մեքենան ծով է տանում լցնի ինչ-որ

ցնցոտիներ, փալաս-փուլուս, ռոբինզոններ և ուրբաթներ`

թափքի մեջ բարձած…

Գուցե սա իսկապե՞ս վերջին դարն է, կամ

էլ առավել սարսափելին` վերջին տարին:

Իսկ հեքիաթն ընթանում է իր սովորական հունով`

նույն թագավորի տղան և արքայադուստրը նույն,

նույն բարի հրեշտակը և նույն սատանան չար…

Միայն թե` լինում է, չի լինումի փոխարեն –

եղել է ու այլևս չի լինի… Իսկ հեքիաթի վերջում

երկնքից երեք նեյտրոնային ռումբ է ընկնում,

մեկն ինձ, որպես հեքիաթասացի, մյուսը` ձեզ,

որ համբերությամբ ապրեցիք այսքան տարիներ,

իսկ երրորդը` հենց այնպես,

հետաքրքրության համար:

***

Սպասումներ

Հրեշտակներ չեկան քո հոգին փրկելու

կամ գոնե մարմինդ:

Նրանք ամուր փակեցին առասպելների դռները

և ստիպված հավատացիր, որ գոյություն չունեն նրանք:

Ծովի ընկերությունը քեզ մատուցվեց որպես հարգանք:

Դու նայեցիր ավազին և մտածեցիր`

իˉնչ երկար է ճանապարհդ:

Դու հենց այդպես մտածեցիր նաև,

երբ քայլում էիր ծովի երկայնքով:

Հետո ճայերի անտանելի ձայները հասան քեզ:

Իսկապես, ի՞նչ լավ բան կա այդ ամենի մեջ:

Ներիր ինձ, ես արդեն կանոնավոր չեմ սափրվում,

չէ՞ որ դու իմ մասին ավելի մեծ կարծիք ունես:

…Բայց դու ամեն օր

բաց ես թողնում քո լուսամուտները,

որովհետև հաստատ հավատում ես, որ կգան նրանք,

որոնց անգոյությանն էլ ես հաստատ հավատում…

***

Արդեն ուշ գիշեր է, և հորանջելով

ու ճմլկոտելով պառկում եմ մեջքի վրա

և սովորականի պես ձեռքս երկարում

և սեղմում եմ լուսնի կոճակն ու անմիջապես

երկնքի վիթխարի հեռուստաէկրանը

սկսում է լուսավորվել ու լցվել

գունագեղ պատկերներով. – հետաքրքիր է,

ի՞նչ երազ եմ տեսնելու այսօր,

որ անմիջապես մոռանում եմ

արթնանալուն պես…

***

Երջանկությունը… ինչպես խայծը թակարդում,

ինչպես աստղը երկնքում` աչքիդ առաջ, բայց

անհասանելի…

Սակայն հուսահատվելու համար այդքանն էլ բավական է:

Չէ որ սա քո սիրելի զբաղմունքն է,

թեման, որը թաց օճառի նման պլստալով

դուրս է նետվում մատներիդ արանքից:

Դու խուսափում ես պարզ վիճակներից –

հեռացնում ես անձրևը,

անհուսության պատերը գիշերվա,

ծերությունը, որը հետապնդում է քեզ բոլոր հայելիներից,

և մենությունը, որն այդպես էլ չհասկացար

ի՞նքն է հետապնդում քեզ, թե`դու նրան…

    Բայց դու արագորեն բարձրանում ես երկինք,

ձեռքդ պարզած աստղին… ու երբ հասնես նրան,

երջանկությունից կնվվա հոգիդ`

թակարդի մեջ անհուսորեն փակված…